Γράφει
Ζωή Ε. Γιαννοπούλου
Όταν μία φυσική καταστροφή ή μία πολιτική απόφαση αγγίζει χιλιάδες ζωές, η απόδοση δικαιοσύνης δεν είναι εύκολη υπόθεση. Η διαμεσολάβηση σε μαζικές αγωγές προσφέρει μία αποτελεσματική εναλλακτική διαδρομή: πιο γρήγορη, πιο ευέλικτη και -το σημαντικότερο- πιο ανθρώπινη.
Στην εποχή της μαζικής ζημίας -από φυσικές καταστροφές και περιβαλλοντικά ατυχήματα μέχρι οικονομικά σκάνδαλα και παραβιάσεις καταναλωτικών δικαιωμάτων- το δίκαιο καλείται να απαντήσει σε μία πρόκληση κλίμακας: Πώς αποδίδεται δικαιοσύνη όταν δεν έχουμε μία σύγκρουση, αλλά εκατοντάδες;
Η κλασική δικαστική οδός συχνά αποδεικνύεται ανεπαρκής ή αναποτελεσματική. Οι διαδικασίες είναι αργές, οι δαπάνες τεράστιες, τα αιτήματα των θυμάτων παραμένουν σε εκκρεμότητα για χρόνια. Σε αυτό το περιβάλλον, η διαμεσολάβηση σε μαζικές αγωγές (mass claims mediation) αναδεικνύεται ως ένα καινοτόμο εργαλείο που συνδυάζει την αποκατάσταση της δικαιοσύνης με την αποτελεσματικότητα.
Τι είναι η διαμεσολάβηση σε μαζικές αγωγές (mass claims);
Πρόκειται για την εφαρμογή διαμεσολαβητικής διαδικασίας για την επίλυση διαφορών που αφορούν πολυάριθμα πρόσωπα που υπέστησαν ζημία από το ίδιο γεγονός ή την ίδια πρακτική, και στρέφονται εναντίον ενός ή περισσοτέρων αντιδίκων -πολλές φορές του ίδιου του Κράτους ή μεγάλων οργανισμών.
Σε αντίθεση με την ατομική διαμεσολάβηση, εδώ οι όροι, οι μηχανισμοί και το πλαίσιο διαμορφώνονται σε συλλογικό επίπεδο, συχνά με τη βοήθεια εκπροσώπων των ομάδων και ειδικών διευκολυντών. Στόχος είναι να βρεθεί μία γενική, αλλά δίκαιη λύση, να διασφαλιστεί η ισότητα μεταξύ των διεκδικητών και να επιταχυνθεί η αποζημίωση.
Η περίπτωση του τυφώνα Κατρίνα
Μετά τον καταστροφικό τυφώνα Κατρίνα το 2005, χιλιάδες πολίτες της Νέας Ορλεάνης βρέθηκαν αντιμέτωποι με ζημιές στις περιουσίες τους, μεγάλες καθυστερήσεις στις ασφαλιστικές αποζημιώσεις και διοικητική αδράνεια. Πολλές από τις υποθέσεις στρέφονταν όχι μόνο κατά ιδιωτικών ασφαλιστικών φορέων αλλά και κατά δημοσίων αρχών. Αντί να ακολουθηθεί η τυπική οδός μεμονωμένων δικών, οι πολιτείες της Λουιζιάνα και του Μισισίπι δημιούργησαν ειδικά προγράμματα μαζικής διαμεσολάβησης, σε συνεργασία με τα δικαστήρια και εξειδικευμένους διαμεσολαβητές. Ένα παράδειγμα είναι το Road Home Program, μέσω του οποίου δεκάδες χιλιάδες κάτοικοι οδηγήθηκαν σε εξωδικαστικές λύσεις αποζημίωσης.
Η εμπειρία έδειξε ότι η διαμεσολάβηση δεν ήταν απλώς πιο γρήγορη. Ήταν και πιο ανθρώπινη: έδωσε στους ανθρώπους φωνή, εξήγηση, αναγνώριση και -όπου ήταν δυνατό- αποκατάσταση.
Mass Claims Mediation: 5 βασικά χαρακτηριστικά
* Πολλοί έναντι ενός (ή λίγων): Αφορά μεγάλο αριθμό ατόμων που έχουν υποστεί παρόμοια ζημία από έναν κοινό αντίδικο -συχνά δημόσιο οργανισμό, εταιρεία ή ασφαλιστικό φορέα.
* Διαπραγμάτευση μέσω εκπροσώπων: Η διαδικασία διεξάγεται από εκπροσώπους ή ομάδες διαπραγμάτευσης, ώστε να εξισορροπηθούν τα αιτήματα και να διαμορφωθεί ενιαία προσέγγιση.
* Ευελιξία στη λύση: Σε αντίθεση με την απόφαση δικαστηρίου, η διαμεσολάβηση μπορεί να καταλήξει σε πολυδιάστατες λύσεις: αποζημιώσεις, αλλαγές πολιτικής, μέτρα επανόρθωσης, κ.ά.
* Εμπιστευτικότητα και ταχύτητα: Η διαδικασία είναι μη δημόσια, προστατεύει την εικόνα των μερών και ολοκληρώνεται συνήθως σε σύντομο χρονικό διάστημα.
* Αποκατάσταση εμπιστοσύνης: Πέρα από την οικονομική αποζημίωση, συχνά επιδιώκεται η αποκατάσταση της σχέσης μεταξύ πολιτών και θεσμών -μέσω διαλόγου, ανάληψης ευθύνης και συμβολικών ενεργειών.
Πλεονεκτήματα της διαμεσολάβησης σε μαζικές διαφορές
Η διαμεσολάβηση σε τέτοιες υποθέσεις δεν είναι απλώς πιο γρήγορη και οικονομική.
Μπορεί να οδηγήσει σε λύσεις πιο δίκαιες και πιο βιώσιμες για τα εμπλεκόμενα μέρη. Πολλές φορές, τα θύματα νιώθουν ότι αποκτούν φωνή μέσα από μία διαδικασία που αναγνωρίζει την εμπειρία τους και δεν τους αντιμετωπίζει απρόσωπα. Επιπλέον, το Κράτος ή η εταιρεία που εμπλέκεται στη διαδικασία μπορεί να επωφεληθεί επικοινωνιακά και θεσμικά, αναλαμβάνοντας ενεργό ρόλο στην αποκατάσταση της εμπιστοσύνης.
Στην πράξη, η διαμεσολάβηση μπορεί να συνδυαστεί με μηχανισμούς όπως τα claims resolution facilities, δηλαδή οργανωμένες δομές αποζημίωσης, οι οποίες λειτουργούν στη βάση προκαθορισμένων κριτηρίων. Έτσι, επιτυγχάνεται ταυτόχρονα διαφάνεια και ευελιξία.
Προϋποθέσεις επιτυχίας
Για να λειτουργήσει αποτελεσματικά η διαμεσολάβηση σε μαζικές υποθέσεις, χρειάζεται ένα θεσμικό και κοινωνικό περιβάλλον που την υποστηρίζει. Τα δικαστήρια πρέπει να δείχνουν εμπιστοσύνη στη διαδικασία και να ενθαρρύνουν την προσφυγή σε αυτήν. Η δημόσια διοίκηση οφείλει να συμμετέχει με καλή πίστη και οι πολίτες να ενημερώνονται επαρκώς για τα δικαιώματά τους. Κρίσιμο ρόλο παίζει επίσης η εμπειρία του διαμεσολαβητή. Στις μαζικές αγωγές απαιτείται εμπειρία όχι μόνο στη διαχείριση συγκρούσεων, αλλά και στην κατανόηση θεσμικών, κοινωνικών και επικοινωνιακών παραμέτρων. Οι διαμεσολαβητές σε τέτοιες υποθέσεις είναι αυτοί που καταφέρνουν να συνδυάσουν τεχνική ακρίβεια με ανθρωποκεντρική προσέγγιση.
Η ευκαιρία για το ελληνικό σύστημα
Η Ελλάδα, τα τελευταία χρόνια, έχει γνωρίσει πολλαπλές κρίσεις -φυσικές καταστροφές, πολύνεκρα ατυχήματα, οικονομικές διενέξεις, ενεργειακές και καταναλωτικές εντάσεις. Σε πολλές από αυτές τις περιπτώσεις, οι πολίτες ένιωσαν ανίσχυροι απέναντι σε μια βραδυκίνητη ή αδιάφορη διοίκηση. Η χρήση της διαμεσολάβησης θα μπορούσε να αποτελέσει μια καινοτόμο προσέγγιση, που ταυτόχρονα εξυπηρετεί την απονομή δικαιοσύνης και την ενίσχυση της κοινωνικής εμπιστοσύνης.
Η θεσμοθέτηση πλαισίων μαζικής αποζημίωσης μέσω διαμεσολάβησης -σε περιπτώσεις όπως οι πλημμύρες, οι πυρκαγιές ή οι υποθέσεις πολλών καταναλωτών- θα μπορούσε να εντάξει τη διαδικασία αυτή πιο σταθερά στον νομικό και διοικητικό μας πολιτισμό.
Η διαμεσολάβηση δεν είναι μόνο ένας τρόπος να αποφύγουμε τα δικαστήρια. Είναι και ένας τρόπος να επαναφέρουμε τη δικαιοσύνη εκεί όπου το σύστημα αδυνατεί να ανταποκριθεί στην πολυπλοκότητα και το μέγεθος της πραγματικότητας.
*Δημοσιεύθηκε στη «ΜτΚ» στις 06.07.2025