Γράφει
Ειδικός Συνεργάτης
Η διαφοροποιημένη ολοκλήρωση αποτελεί μέρος της οικοδόμησης της ΕΕ εδώ και πολύ καιρό. Από το ευρώ έως τη Σένγκεν, οι «συνασπισμοί των προθύμων» έχουν συχνά συμβάλει στην επίτευξη προόδου στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση ή στην αντιμετώπιση σημαντικών κρίσεων.
Η επίτευξη αυτού του στόχου προϋποθέτει διαφοροποιημένο βαθμό συμμετοχής των κρατών-μελών στις πρωτοβουλίες της ΕΕ, όπως για παράδειγμα στα θέματα ασφάλειας και άμυνας, με τη συμμετοχή χωρών εκτός ΕΕ, όπως η Τουρκία. Πρόγευση για τις επερχόμενες εξελίξεις στη σχέση ΕΕ-Τουρκίας είχαμε από την συνάντηση της Ιταλίδας Πρωθυπουργού με τον Πρόεδρο Ερντογάν.
Η πρόβλεψη της διαφοροποιημένης ολοκλήρωσης των κρατών-μελών της ΕΕ, περιλαμβάνεται στις συνθήκες. Η προσχώρηση χωρών από όλο το ευρωπαϊκό γεωγραφικό φάσμα στη διαφοροποιημένη ολοκλήρωση λειτούργησε ως φύλακας των πλεονεκτημάτων της ολοκλήρωσης, αποκλείοντας όσους δεν ήταν διατεθειμένοι να αναλάβουν υποχρεώσεις ως κράτη-μέλη σε κεντρικές πολιτικές της ΕΕ.
Με αφορμή το Ουκρανικό, η Ευρώπη βρίσκεται πλέον ανάμεσα στη Ρωσία και τον Τραμπ, με τις Βρυξέλλες να αναζητούν υβριδική λειτουργία ως τον κανόνα προκειμένου να ξεπεραστεί η ομοφωνία στα θέματα εξωτερικής πολιτικής και άμυνας.
Η ολοκλήρωση της ΕΕ επιδιώκεται να προσαρμοστεί στις πραγματικότητες της τρέχουσας κατάστασης, χωρίς να θυσιάσει τη φιλοδοξία για την ενότητα, αλλά υλοποιώντας τον συγκερασμό των εθνικών συμφερόντων των ισχυρών ευρωπαϊκών κρατών.
Η απομάκρυνση της ΕΕ από την πολιτική ενοποίηση και την ομοσπονδοποίηση είναι γεγονός με τα εθνικά κράτη να πρωταγωνιστούν ανάλογα με την ισχύ τους στους στόχους της ΕΕ. Η επιτυχία της διαφοροποιημένης ολοκλήρωσης προϋποθέτει ρυθμίσεις πέραν από τις συνθήκες.
Στο επίπεδο ευρωπαϊκών επιδραστικών «δεξαμενών σκέψης» συζητούνται οι επιλογές για την ελαχιστοποίηση των κινδύνων στη διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και στη λειτουργία των υφιστάμενων θεσμικών οργάνων, με τον προσεκτικό σχεδιασμό των νέων ευρωπαϊκών δομών υπέρβασης των θεσμών, εν είδει ευρωπαϊκής κυβερνητικής πρωτοπορίας.
Στον σημερινό πολιτικό και θεσμικό κύκλο της ΕΕ, οι ευρωπαϊκές προκλήσεις είναι σημαντικές, ωστόσο το πολιτικό δίλημμα των κυβερνήσεων είναι μεταξύ αδράνειας-εσωστρέφειας και συσπείρωσης των κρατών-μελών στην επίτευξη συγκεκριμένων στόχων.
Η δημιουργία νέων δομών διαφοροποιημένης ολοκλήρωσης στην ΕΕ συνδέθηκε με τον περιορισμό της ομοφωνίας στην λήψη αποφάσεων της ΕΕ στα θέματα της εξωτερικής πολιτικής και άμυνας. Ουσιαστικά υπό τον ευρωπαϊκό συσχετισμό δύναμης τα κράτη-μέλη συναινούν σε νέες δομές διαφοροποιημένης ολοκλήρωσης, παρά ενδεχόμενες επιφυλάξεις τους ως προς τους στόχους τους.
Για παράδειγμα, η ομοφωνία έχει παρακαμφθεί με συναίνεση στη δημοσιονομική πολιτική των κρατών μελών, μέσω του Δημοσιονομικού Συμφώνου και του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθεροποίησης, παρότι θεσμικά η δημοσιονομική πολιτική παραμένει εθνική αρμοδιότητα. Οι ρυθμίσεις αυτές των δημοσιονομικών δομών συνιστούν ευρωπαϊκό προηγούμενο-οδηγό για την συγκρότηση νέας ευρωπαϊκής δομής για την άμυνα και την εξωτερική πολιτική.
Ο στόχος του υψηλότερου επίπεδου διαφοροποίησης ή της «μεταβλητής γεωμετρίας», με επικεφαλής μια ομάδα κρατών-μελών που είναι έτοιμη να προχωρήσει σε φιλόδοξους στόχους, όπως στον τομέα της άμυνας, περιβάλλεται με αναφορές στον σεβασμό και στην ενίσχυση του υπερεθνικού χαρακτήρα της Ένωσης.
Υπό την πίεση των γεωπολιτικών εξελίξεων, οι εκτεταμένες «συμμαχίες των προθύμων», συμπεριλαμβανομένων χωρών εντός και εκτός της ΕΕ, δεν θα είναι απλά μια παράπλευρη επιλογή, αλλά θα αποτελέσουν τις κινητήριες δυνάμεις της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης στα επόμενα χρόνια.
Η Ελλάδα και η Κύπρος, παρά τις σημαντικές γεωπολιτικές εκκρεμότητες στην περιοχή, συντάσσονται επί της αρχής με την ευρωπαϊκή ηγεσία για σειρά από λόγους, μεταξύ των οποίων είναι ο εσωτερικός συσχετισμός και η οικονομική βαρύτητα τους στην ΕΕ.
Υπό αυτό το πρίσμα, ο αποτελεσματικός εθνικός σχεδιασμός εξωτερικής πολιτικής στο πλαίσιο της διαφοροποιημένης ολοκλήρωσης της ΕΕ στην άμυνα και κατ’ επέκταση στην εξωτερική πολιτική της, αποτελεί προϋπόθεση αποφυγής δυσάρεστων εκπλήξεων, στο ενδεχόμενο της χωρίς όρους συμμετοχής της Τουρκίας στην ευρωπαϊκή άμυνα.
*Δημοσιεύθηκε στη «ΜτΚ» στις 11.05.2025