Ανοικτό Πανεπιστήμιο: 10 υποτροφίες σε ωφελούμενους του Οργανισμού Πρόληψης και Αντιμετώπισης Εξαρτήσεων
Οι υπότροφοι θα φοιτήσουν σε προπτυχιακά προγράμματα σπουδών του Ε.Α.Π., στο αντικείμενο της επιλογής τους
Συνεχίζονται οι αντιδράσεις της επιστημονικής και ερευνητικής κοινότητας, εγχώριας και μη, για το έργο «Εμπιστοσύνη στα Αστέρια μας – Trust your Stars» το οποίο στοχεύει στην υλοποίηση ερευνητικών έργων με τη συμμετοχή ερευνητών αλλά και ομάδων ερευνητών διαφόρων επιπέδων εμπειρίας. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο της δράσης «Προώθηση της ποιότητας, της καινοτομίας και της εξωστρέφειας στα Πανεπιστήμια» του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας – Ελλάδα 2.0, με τη χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης – NextGenerationEU. Ο συνολικός του προϋπολογισμός ανέρχεται σε 80,6 εκατ. ευρώ.
Η ελλιπής στελέχωση της Επιτροπής Αξιολόγησης, η απουσία επιστημονικής εκπροσώπησης της Επιτροπής σε βασικά θεματικά πεδία, η σύγκρουση συμφερόντων και απουσία μηχανισμών διασταυρούμενου ελέγχου, οι αξιολογήσεις χωρίς επαρκή τεκμηρίωση, η εσφαλμένη ή αυθαίρετη χρήση αξιολογικών κριτηρίων και οι ενδείξεις χρήσης εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης (LLMs) αποτελούν τους κυριότερους άξονες των καταγγελιών της επιστημονικής κοινότητας, όπως αυτές καταγράφηκαν και κοινοποιήθηκαν στον πρωθυπουργό, τον Αύγουστο στην ανοιχτή επιστολή διαμαρτυρίας που κατέθεσαν 875 επιστήμονες. Σημειώνεται ότι, οι υπογράφοντες καθηγητές και καθηγήτριες προέρχονται από τα μεγαλύτερα πανεπιστήμια της χώρας και, από τα πιο αναγνωρισμένα και καταξιωμένα πανεπιστήμια του εξωτερικού, μεταξύ αυτών: το Harvard και το Columbia.
Η ημερομηνία λήξης της επιλεξιμότητας δαπανών ήταν αρχικά η 31η/12/2025 η οποία και παρατάθηκε μέχρι το καλοκαίρι του ’26, με την επιστημονική κοινότητα να ζητά την ανάκληση των προσωρινών αποτελεσμάτων αξιολόγησης και τη σύσταση νέων, ανεξάρτητων επιτροπών επαναξιολόγησης των προτάσεων ανά επιστημονικό πεδίο προκειμένου να διασφαλιστεί η διαφάνεια της όλης διαδικασίας.
Μιλώντας για το θέμα στο emakedonia.gr ο Νικόλαος Μουσιόπουλος, καθηγητής, πρώην Κοσμήτορας της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ και την περίοδο 2018-2021 μέλος του Επιστημονικού Συμβουλίου του ΕΛΙΔΕΚ τόνισε ότι «η αριστεία δεν μπορεί να προκύψει χωρίς διαφάνεια». Εξηγεί πως παρότι για την ώρα δεν υπάρχουν δικαιούχοι του συγκεκριμένου έργου «έχουν ήδη αναλωθεί 40 εκατ. ευρώ, ήτοι περίπου το 50% του συνολικού προϋπολογισμού, για τα οποία θα πρέπει να δοθούν εξηγήσεις». Αξίζει να σημειωθεί πως ελλοχεύει ο κίνδυνος να πρέπει να επιστραφούν τα χρήματα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, οπότε και θα πρέπει να επιστραφούν και τα χρήματα που δαπανήθηκαν όπως συμβαίνει με τον ΟΠΕΚΕΠΕ.
Ο κ. Μουσιόπουλος επισημαίνει ότι το Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛΙΔΕΚ) συγκροτήθηκε από την ελληνική Πολιτεία με στόχους την ενδυνάμωση της έρευνας και την προώθηση της καινοτομίας. Το Ίδρυμα, την ύπαρξη του οποίου φαίνεται να αγνοεί σήμερα η Πολιτεία, λειτουργεί με πιστοποιημένους αξιολογητές που καλύπτουν επαρκώς όλες τις θεματικές περιοχές. Το ότι το ΕΛΙΔΕΚ αποπέμφθηκε το 2023 από τη διαδικασία αξιολόγησης του έργου “Trust your Stars” αιφνιδίασε την ερευνητική κοινότητα. Υπενθυμίζεται ότι, σχεδόν ταυτόχρονα με την σύσταση της 12μελούς επιτροπής αξιολόγησης του έργου «Trust your Stars», ο Σπύρος Αρταβάνης –Τσάκωνας, καθηγητής του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, ο οποίος είχε αναλάβει αφιλοκερδώς την προεδρία του Εθνικού Συμβουλίου Έρευνας, Τεχνολογίας και Καινοτομίας (ΕΣΕΤΕΚ), υπέβαλε στον πρωθυπουργό την παραίτησή του. Τον είχε ακολουθήσει τότε και ο Άγγελος Χανιώτης, καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας στο Ινστιτούτο Προηγμένων Μελετών του Πανεπιστημίου Πρίνστον, αντιδρώντας στην απουσία στρατηγικής εκ μέρους του υπουργείου Ανάπτυξης, και ευρύτερα της κυβέρνησης, στον τομέα της έρευνας.
Γενικά στηλιτεύτηκε ότι τα 12 άτομα της επιτροπής αξιολόγησης δεν κάλυπταν όλες τις θεματικές περιοχές του έργου. «Στο ΕΛΙΔΕΚ είχαμε για κάθε θεματική περιοχή περισσότερους από τρεις επιστήμονες και μάλιστα, όταν προέκυπτε ζήτημα γινόταν πρόσθετη αξιολόγηση από άλλον πιστοποιημένο επιστήμονα» αναφέρει ο κ. Μουσιόπουλος. Σημειώνεται ότι η επιτροπή των μόλις 12 μελών έκανε χρήση λογισμικού Τεχνητής Νοημοσύνης, για το οποίο εκφράσθηκε η άποψη ότι δεν είναι συμβατό με τους όρους εχεμύθειας.
Ο κ. Μουσιόπουλος κατέληξε τονίζοντας στο emakedonia.gr την απογοήτευσή του για την αποπομπή του ΕΛΙΔΕΚ, καθώς «είναι το καθ’ ύλην αρμόδιο, από την Πολιτεία ορισθέν ίδρυμα για να αξιολογεί προτάσεις και να προωθεί την καινοτομία. Θα όφειλε λοιπόν να έχει χρησιμοποιηθεί στην αξιολόγηση του έργου Trust your Stars».
Τα ζητήματα που ανέδειξαν οι 875
Τα βασικά ζητήματα που ανέδειξαν οι 875 επιστήμονες για τη διαδικασία αξιολόγησης των ερευνητικών προτάσεων του έργου, στην επιστολή τους προς τον πρωθυπουργό τον Αύγουστο του ‘25 είναι τα ακόλουθα:
1. Ελλιπής στελέχωση της Επιτροπής Αξιολόγησης: Μόλις 12 μέλη συγκρότησαν την τελική επιτροπή αξιολόγησης, καλούμενα να εξετάσουν άνω των 1.200 προτάσεων μέσα σε περιορισμένο χρονικό διάστημα (συγκρότηση της Επιτροπής στις 5/5/2025, παράδοση του πρακτικού στις 18/7/2025). Η αριθμητική αυτή ανεπάρκεια υπονομεύει εκ των πραγμάτων την ουσιαστική αξιολόγηση, ιδίως όταν πρόκειται για προτάσεις υψηλής επιστημονικής εξειδίκευσης, διεπιστημονικότητας και πολυπλοκότητας. Επιπλέον, παραμένουν ασαφή τα κριτήρια επιλογής των 12 μελών της Επιτροπής, γεγονός που εντείνει τις ανησυχίες για την επάρκεια και την αντιπροσωπευτικότητα της σύνθεσής της.
2. Απουσία επιστημονικής εκπροσώπησης της Επιτροπής σε βασικά θεματικά πεδία: Η Επιτροπή Αξιολόγησης δεν περιλαμβάνει μέλη με εξειδίκευση σε βασικά πεδία έρευνας, καινοτομίας και διεπιστημονικότητας όπως η Ιατρική, Βιολογία, Χημεία, Φυσική, Μαθηματικά, Πληροφορική και Μηχανική Μάθηση, καθώς και στις Πολιτικές, Κοινωνικές, Ανθρωπιστικές και Νομικές Επιστήμες, που αντιπροσωπεύουν μεγάλο ποσοστό των προτάσεων που υποβλήθηκαν. Η έλλειψη αυτή καθιστά αδύνατη την αντικειμενική και τεκμηριωμένη κρίση των προτάσεων.
3. Σύγκρουση συμφερόντων και απουσία μηχανισμών διασταυρούμενου ελέγχου: Ο εξαιρετικά περιορισμένος αριθμός αξιολογητών, σε συνδυασμό με την απουσία θεματικής αντιστοιχίας, οδηγεί σε συνθήκες εγγενούς αδιαφάνειας. Ενδεικτικά, στον τομέα των βοϊατρικών επιστημών, μεταξύ των μελών της Επιτροπής υπήρχε μόνο ένας αξιολογητής με εν μέρει συγγενές επιστημονικό αντικείμενο (φαρμακευτικές επιστήμες), ο οποίος προέρχεται από το ΕΚΠΑ – ίδρυμα που συμμετέχει σε μεγάλο αριθμό προτάσεων. Δεν είναι γνωστό αν το εν λόγω μέλος ενεπλάκη στην αξιολόγηση προτάσεων που συνδέονται με το ίδρυμα ή το τμήμα που υπηρετεί. Σε περίπτωση που συμμετέχει τίθεται μείζον ζήτημα σύγκρουσης συμφερόντων. Εάν όχι, ανακύπτει το εύλογο ερώτημα ποια μέλη της Επιτροπής, χωρίς καμία εξειδίκευση στον τομέα των βοϊατρικών επιστημών αξιολόγησαν τις εν λόγω προτάσεις.
Επιπλέον, υπάρχουν πληροφορίες για ύπαρξη συγγενικών σχέσεων μεταξύ μελών της Επιτροπής, μάλιστα στο ίδιο επιστημονικό πεδίο, κάτι που χρήζει άμεσης διερεύνησης.
Σε κάθε διεθνές ή εθνικό σύστημα χρηστής διοίκησης και αξιολόγησης τέτοιες περιπτώσεις θα τεκμηρίωναν σοβαρό δεοντολογικό ασυμβίβαστο, καθώς είναι υποχρέωση της διοίκησης να διασφαλίζει όχι μόνο την ουσιαστική αμεροληψία, αλλά και την επίφαση αυτής, ώστε να μην δημιουργούνται βάσιμες υπόνοιες μεροληψίας ή ευνοϊκής/δυσμενούς μεταχείρισης.
Η έλλειψη μηχανισμών διασταυρούμενου ελέγχου, με την αξιολόγηση των προτάσεων από μόνο έναν/μία κριτή – πρακτική διεθνώς πρωτοφανής για διαδικασίες που αφορούν στη διαχείριση δημόσιων πόρων – εντείνει την ανησυχία για τη διασφάλιση της αμεροληψίας και αντικειμενικότητας.
4. Αξιολογήσεις χωρίς επαρκή τεκμηρίωση: Μεγάλος αριθμός αξιολογήσεων περιλαμβάνει ασαφή, γενικόλογα ή ασύνδετα σχόλια, χωρίς επιστημονική ή μεθοδολογική τεκμηρίωση ενώ συχνά καταγράφονται αντιφάσεις μεταξύ του περιεχομένου των σχολίων και τις τελικής βαθμολογίας. Πρόκειται για τεκμήρια προχειρότητας ή/και ανεπαρκούς κατανόησης του αντικειμένου και καταδεικνύουν συστημική ανεπάρκεια στη διαδικασία αξιολόγησης.
5. Εσφαλμένη ή αυθαίρετη χρήση αξιολογικών κριτηρίων: Πολλές αξιολογήσεις εμπεριέχουν ακατάλληλα ή αδόκιμα κριτήρια ή διαστρέβλωση των ορθών κριτηρίων όπως αποτυπώνονται στην προκήρυξη του έργου, οδηγώντας σε λανθασμένη αποτίμηση των προτάσεων και αποκλεισμό αξιόλογων ερευνητικών ομάδων.
6. Ενδείξεις χρήσης εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης (LLMs): Η έντονη γλωσσική ομοιομορφία, η μηχανική δομή, οι επαναλήψεις και τα σοβαρά γλωσσικά σφάλματα που παρατηρούνται σε πάρα πολλές αναφορές αξιολόγησης, η αδυναμία αξιολόγησης καθοριστικών δεδομένων που υπήρχαν σε πίνακες, κ.ά., προκαλούν εύλογες υποψίες για χρήση αυτοματοποιημένων εργαλείων (όπως chatGPT ή άλλα LLMs), που ενισχύονται από αναλύσεις Πανεπιστημιακών, ειδικών στο πεδίο. Η χρήση τέτοιων εργαλείων στην αξιολόγηση ερευνητικών έργων χωρίς ενημέρωση (στην Πρόσκληση Υποβολής Προτάσεων με ΑΔΑ: 69ΨΛ46ΝΚΠΑ-ΗΤ8 δεν γίνεται τέτοια αναφορά), χωρίς συναίνεση των ερευνητών/τριών που συμμετείχαν στην Πρόσκληση και χωρίς διαφάνεια, αντιβαίνει στις θεμελιώδεις αρχές της ερευνητικής δεοντολογίας και της προστασίας προσωπικών δεδομένων.
