Χρονιά-ρεκόρ, για τη δωρεά και τις μεταμοσχεύσεις οργάνων στην Ελλάδα αποτέλεσε το ’24, με το 2025 να διαφαίνεται ακόμα πιο ελπιδοφόρο, δύο μήνες πριν το κλείσιμο της χρονιάς. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Ελληνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων (ΕΟΜ), το 2024 ήταν η 4η συνεχόμενη χρονιά με αυξητικό αποτύπωμα, στο πλαίσιο της εθνικής προσπάθειας για την ανάπτυξη των μεταμοσχεύσεων, και μία χρονιά, όπου η περίπτωση της Ελλάδας συζητήθηκε στα διεθνή forum των μεταμοσχεύσεων, ως παράδειγμα επιτυχημένης στρατηγικής ανάπτυξης. Η χρονιά έκλεισε με 111 αποβιώσαντες δότες συμπαγών οργάνων να χαρίζουν ζωή σε 236 συνανθρώπους μας, ενώ, εάν σε αυτούς προστεθούν και οι 125 ζώντες δότες νεφρού και ήπατος, οι ευεργετηθέντες ασθενείς έφθασαν τους 361. Για το 2025, τα υπάρχοντα στοιχεία δείχνουν ότι οι αποβιώσαντες δότες ξεπερνούν τους 115, με τον στόχο για την Ελλάδα να αποτελεί η προσέγγιση του ευρωπαϊκού μέσου όρου που αφορά την αξιοποίηση οργάνων από τουλάχιστον 200 δότες ετησίως.
«Την τελευταία πενταετία, με τις συντονισμένες ενέργειες του Ελληνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων του υπουργείου Υγείας και με την υποστήριξη του Ιδρύματος Ωνάση, έχει επέλθει σημαντική εξοικείωση των πολιτών με την ιδέα της δωρεάς οργάνων και αντίστοιχη εξοικείωση του συστήματος υγείας με τις πρακτικές της δωρεάς. Αποτέλεσμα αυτών των ενεργειών αποτελεί η αύξηση της τάξεως του 144%, από το 2001 έως και το 2025, στις μεταμοσχεύσεις από αποβιώσαντα δότη. Ως πολίτες, το σπουδαιότερο που έχουμε να κάνουμε -ακόμα και από το να γίνουμε δωρητές οργάνων- είναι να συζητήσουμε στην οικογένεια και στους οικείους μας, τις επιθυμίες μας, μετά θάνατον», επισημαίνει στη «ΜτΚ» η Γιούλη Μενουδάκου, προϊσταμένη του τμήματος Συντονισμού Μεταμοσχεύσεων του Ελληνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων (ΕΟΜ).
Πυρήνας της αλυσίδας προσφοράς ζωής, είναι οι Μονάδες Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ) της χώρας με προεξάρχουσες στη δωρεά για το ’24 τις ΜΕΘ των Νοσοκομείων ΠΓΝΑ «Αττικό», ΓΝΘΘ «Σωτηρία», ΠΑΓΝ Ηρακλείου, ΓΝΑ «Ευαγγελισμός», ΓΝΑ ΚΑΤ και ΓΝΘ «Παπανικολάου». Αξιοσημείωτο είναι ότι η πλειονότητα των προτάσεων προς τους συγγενείς των υποψηφίων δοτών προέρχεται από τους ίδιους τους γιατρούς ή τους Συντονιστές Μεταμοσχεύσεων, με την «άρνηση των συγγενών» να έχει πέσει στο 26%, ποσοστό εφάμιλλο των άλλων ευρωπαϊκών χωρών.
«Κλειδί» η σωστή ενημέρωση
Από το 2022 έχει θεσπιστεί στα μεγάλα Νοσοκομεία της χώρας ο «Τοπικός Συντονιστής Μεταμοσχεύσεων» (ΤΣΜ), με ρόλο να υποστηρίζει τους εντατικολόγους στο κομμάτι της δωρεάς. Ενδεικτικά, για το ’24, 60 από τους 111 δότες προήλθαν από τα νοσοκομεία των πρώτων επτά ΤΣΜ, που προσλήφθηκαν αρχικώς με χρηματοδότηση του Ιδρύματος Ωνάση και πλέον υποστηρίζονται από το υπουργείου Υγείας και το Ταμειακό Πρόγραμμα Ανάκαμψης. «Όταν οι οικογένειες των δοτών ενημερώνονται σωστά και εγκαίρως, έχουν τη δυνατότητα να αποφασίσουν για τη δωρεά οργάνων των αγαπημένων τους. Επιπλέον, όσο αυξάνονται οι δωρεές οργάνων και αυτό ακούγεται περισσότερο, τόσο αυξάνεται και η εξοικείωση του κοινωνικού συνόλου, με αποτέλεσμα να μειώνεται η ‘άρνηση των συγγενών’», εξηγεί η κ. Μενουδάκου. Επισημαίνεται ότι πλέον οι «Τοπικοί Συντονιστές Μεταμοσχεύσεων» είναι 20 και παρέχουν πανελλαδική κάλυψη.
Οι λίστες
Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΕΟΜ για το 2025, 1.200 ασθενείς βρίσκονται στη λίστα αναμονής για μεταμόσχευση νεφρού στην Ελλάδα, ενώ οι αιμοκαθαιρόμενοι ξεπερνούν τους 11.500. Πολλοί από αυτούς δεν εγγράφονται στην εθνική λίστα για μεταμόσχευση είτε γιατί δεν γνωρίζουν και δεν έχουν ενημερωθεί για τη θεραπευτική λύση της μεταμόσχευσης, είτε γιατί είναι απογοητευμένοι από την ατέρμονη αναμονή. Στους 60 ανέρχονται οι ασθενείς που προσμένουν τη μεταμόσχευση ήπατος, 40 ασθενείς μεταμόσχευση καρδιάς και 30 μεταμόσχευση πνευμόνων. Σε ερώτηση για το αν μπορεί κάποιος να παρακάμψει τη λίστα κατανομής οργάνων, η απάντηση του ΕΟΜ είναι ξεκάθαρα αρνητική. «Κάθε φορά που υπάρχει ένας δότης οργάνων, η προτεραιοποίηση των υποψηφίων γίνεται από ειδικό λογισμικό, βάσει ιατρικών κριτηρίων. Το λογισμικό είναι θωρακισμένο και αδιάβλητο και οι κατανομές ελέγχονται τόσο από τον ΕΟΜ όσο και από τις Μονάδες Μεταμόσχευσης, καθώς και από Ειδικές Επιστημονικές Επιτροπές ανά όργανο».
Όσον αφορά τους χρόνους αναμονής: Για τις μεταμοσχεύσεις ήπατος από αποβιώσαντες δότες, ο μέσος χρόνος αναμονής για το 2024, που υπολογίζεται από την ημέρα ένταξης στην λίστα ήπατος μέχρι την ημέρα μεταμόσχευσης, είναι οι 6,4 μήνες, με ελάχιστο τις τέσσερις ημέρες και μέγιστο τα 3,8 έτη.
Για τις μεταμοσχεύσεις καρδιάς, ο μέσος χρόνος αναμονής, που υπολογίζεται από την ημέρα ένταξης στην λίστα καρδιάς μέχρι την ημέρα μεταμόσχευσης, είναι οι 7,3 μήνες, με ελάχιστο τις τέσσερις ημέρες και μέγιστο τα δύο έτη και οτκώ μήνες.
Για τις μεταμοσχεύσεις πνευμόνων, ο μέσος χρόνος αναμονής, που υπολογίζεται από την ημέρα ένταξης στην λίστα πνευμόνων μέχρι την ημέρα μεταμόσχευσης, είναι οι 3,7μήνες, με ελάχιστο τις 16 ημέρες και μέγιστο το ένα έτος και πέντε μήνες.
Για τις μεταμοσχεύσεις νεφρού, ο μέσος χρόνος αναμονής για το 2024, υπολογιζόμενος σε έτη κάθαρσης είναι τα εννέα χρόνια. «Στο νεφρό υπάρχει θεραπεία αποκατάστασης που είναι η αιμοκάθαρση και ο ασθενής επιβιώνει. Στην καρδιά, το ήπαρ, τους πνεύμονες δεν υπάρχει ασφαλής θεραπεία αποκατάστασης, για αυτό και υπάρχουν τόσοι πολλοί νεφροπαθείς στις λίστες αναμονής, σε αντίθεση με τα άλλα συμπαγή όργανα», εξηγεί η κ. Μενουδάκου. Διευκρινίζει ότι για τα όργανα για τα οποία δεν υπάρχει θεραπεία αποκατάστασης, συνυπολογίζεται η βαρύτητα της υγείας του ασθενούς.
Οι συνεργασίες
Η κ. Μενουδάκου αναφέρει πως ο Ελληνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων συνεργάζεται με όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, κυρίως, φυσικά με όσες βρίσκονται πιο κοντά, γεωγραφικά. Με την Ιταλία, η χώρα μας έχει υπογράψει σχετική σύμβαση. Όταν για ένα όργανο δεν υπάρχει κατάλληλος λήπτης στην Ελλάδα ενημερώνεται ο αντίστοιχος Οργανισμός της Ιταλίας για τη διαθεσιμότητα. Αντίστοιχα, όταν ένας Έλληνας ασθενής χρήζει άμεσης μεταμόσχευσης διακομίζεται σε συνεργαζόμενες χώρες κυρίως, στην Ιταλία και τη Γαλλία. Η Ελλάδα έχει καταφέρει να έχει εξαιρετικά αποτελέσματα στις μεταμοσχεύσεις καρδιάς και πνευμόνων, που ξεπερνούν αριθμητικά αρκετούς διεθνείς δείκτες επιβίωσης, ενώ διατηρεί ένα πολύ καλό επίπεδο αποτελεσμάτων στις μεταμοσχεύσεις νεφρού και ήπατος. Είναι ενδεικτικό ότι η Κύπρος στέλνει ασθενείς στην Ελλάδα, για μεταμοσχεύσεις πνευμόνων και καρδιάς και όταν υπάρχει δότης, καθότι στην Κύπρο δεν γίνονται μεταμοσχεύσεις των προαναφερθέντων οργάνων, τα στέλνουν προς αξιοποίηση στη χώρας μας.
Εμπόριο οργάνων
Ως «εμπόριο οργάνων» νοείται η οργανωμένη αγοραπωλησία οργάνων, με την οικειοθελή παραχώρηση οργάνου από ζωντανό δότη, έναντι οικονομικού ανταλλάγματος. Όπως διευκρινίζεται από τον ΕΟΜ, η ενέργεια αυτή λαμβάνει χώρα σε Κράτη που το νομικό τους πλαίσιο δεν την απαγορεύει ρητά. Στην Ελλάδα, όπως και στην Ευρωπαϊκή Ένωση, απαγορεύεται το εμπόριο οργάνων και δεν έχει πραγματοποιηθεί ποτέ στη χώρα μας μεταμόσχευση οργάνου προερχόμενου από εμπόριο. Οι μεταμοσχεύσεις είτε από ζώντα είτε από αποβιώσαντα δότη πραγματοποιούνται μόνο σε μονάδες μεταμόσχευσης δημόσιων νοσοκομείων, υπό τον αυστηρό έλεγχο και την εποπτεία του Ελληνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων και του υπουργείου Υγείας. Οι μεταμοσχεύσεις πραγματοποιούνται μέσα από τη συνεχή συνεργασία ενός δικτύου φορέων του Εθνικού Συστήματος Υγείας, όπου τα νοσοκομεία των δοτών, οι μονάδες μεταμόσχευσης των ληπτών, τα εργαστήρια που ελέγχουν την ιστοσυμβατότητα, η κατανομή με βάση την Εθνική Λίστα και η μεταφορά των μοσχευμάτων, με τη συνδρομή του ΕΚΑΒ, γίνονται υπό τον συνεχή έλεγχο και συντονισμό του ΕΟΜ, που λειτουργεί επί 24ώρου βάσεως. Συμπληρωματικά, η κ. Μενουδάκου μεταφέρει ότι εδώ και τουλάχιστον μία δεκαετία υπάρχει Επιτροπή, υπό τη σκέπη του Συμβουλίου της Ευρώπης, στην οποία συμμετέχουν όλοι οι ΕΟΜ και καταγράφονται όλοι οι ασθενείς που μεταμοσχεύονται.
-----------------------------------------------------------
Μύθοι και αλήθειες
Τα Organmeetings είναι ένα πρόγραμμα που υλοποιείται από το Ίδρυμα Ωνάση, με την επιστημονική αιγίδα του Ελληνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων και τη συνεργασία του Ωνάσειου Καρδιοχειρουργικού Κέντρου, με διττή δράση: Τη σωστή ενημέρωση για τη δωρεά και μεταμόσχευση οργάνων και τη διοργάνωση ενημερωτικών, διαδικτυακών σεμιναρίων. Σε συνεργασία έφτιαξαν τον παρακάτω οδηγό για το τι ισχύει τελικά για τη δωρεά και μεταμόσχευση οργάνων.
ΜΥΘΟΣ
«Σε περίπτωση σοβαρού προβλήματος υγείας, οι γιατροί που θα με φροντίζουν στη ΜΕΘ, αν γνωρίζουν πως είμαι δωρητής οργάνων, θα με αφήσουν να πεθάνω».
ΑΛΗΘΕΙΑ
Καταρχάς, οι γιατροί των ΜΕΘ δεν γνωρίζουν ποιος ασθενής είναι δωρητής οργάνων και ποιος όχι. Κανείς δεν έχει πρόσβαση σε αυτήν την πληροφορία, παρά μόνο ο ΕΟΜ. Ωστόσο, ακόμα και αν γνώριζαν, προτεραιότητα των γιατρών των ΜΕΘ είναι η παροχή της καλύτερης δυνατής, για κάθε ασθενή, φροντίδας με στόχο τη διατήρηση της ζωής του. Η δωρεά οργάνων συζητείται μόνο όταν ο ασθενής έχει καταλήξει, και αφού έχει πιστοποιηθεί ο θάνατός του με αυστηρά ιατρικά κριτήρια. Οι γιατροί των ΜΕΘ δεν έχουν καμία σχέση με τον ΕΟΜ ή τις Μονάδες Μεταμοσχεύσεων.
ΜΥΘΟΣ
«Ξύπνησε από το κώμα, πριν του πάρουν τα όργανα».
ΑΛΗΘΕΙΑ
Την «είδηση» αυτή, διατυπωμένη με αυτόν τον τρόπο, έχουμε δει αρκετές φορές ή την έχουμε ακούσει από τρίτους. Πρόκειται για ψευδή είδηση ή απόλυτα εσφαλμένη διατύπωση. Μεταμοσχεύσεις οργάνων δεν πραγματοποιούνται σε ασθενείς που βρίσκονται σε κώμα, αλλά μόνο σε εκείνους για τους οποίους έχει πιστοποιηθεί ο εγκεφαλικός θάνατος. Ουδέποτε στα ιατρικά χρονικά έχει επανέλθει ασθενής στον οποίο έχει πιστοποιηθεί ο εγκεφαλικός του θάνατος.
ΜΥΘΟΣ
«Αν εγγραφώ δωρητής οργάνων θα βιαστούν και θα μου πάρουν τα όργανα».
ΑΛΗΘΕΙΑ
Κανείς δεν μπορεί να έχει πρόσβαση στο Μητρώο Δωρητών Οργάνων, παρά μόνο ο ΕΟΜ, ενώ η Ελλάδα, όπως και η Ευρωπαϊκή Ένωση, δεν αποδέχεται τη δωρεά οργάνων εν ζωή, παρά μόνο για συγκεκριμένες περιπτώσεις. Οι μεταμοσχεύσεις είτε από ζώντα είτε από αποβιώσαντα δότη πραγματοποιούνται μόνο σε μονάδες μεταμοσχεύσεων δημόσιων νοσοκομείων, υπό τον έλεγχο και την εποπτεία του Ελληνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων και του υπουργείου Υγείας.
-----------------------------------------------------------
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ – ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
Τι σημαίνει ο εγκεφαλικός θάνατος;
Εγκεφαλικός είναι ο θάνατος του ατόμου μετά από μη αναστρέψιμη καταστροφική βλάβη στο εγκεφαλικό στέλεχος (brain stem death). Η μόνιμη απώλεια όλων των λειτουργιών του εγκεφαλικού στελέχους συνεπάγεται την ανεπανόρθωτη απώλεια της συνείδησης, σε συνδυασμό με την κατάργηση της αυτόματης αναπνοής. Τα όργανα του αποβιώσαντος εξακολουθούν να λειτουργούν αποκλειστικά και μόνο μέσω της διενέργειας της αναπνευστικής λειτουργίας από τον αναπνευστήρα.
Όταν κάποιος δεν έχει εκδηλώσει τη θέση του απέναντι στη δωρεά οργάνων εν ζωή, τι γίνεται όταν αποβιώσει;
Σύμφωνα με τον νόμο, εάν κάποιος δεν έχει δηλώσει εγγράφως προς τον ΕΟΜ τη θετική ή την αρνητική του στάση απέναντι στο ενδεχόμενο της δωρεάς οργάνων, τότε στην περίπτωση θανάτου του, υπό συνθήκες που μπορεί να γίνει δωρητής, η οικογένειά του αποφασίζει για το αν θα προχωρήσει σε δωρεά των οργάνων του.
Υπάρχει ηλικιακό όριο στο να γίνει κάποιος δωρητής οργάνων;
Όχι. Οποιοσδήποτε ενήλικος πολίτης μπορεί να δηλώσει την επιθυμία του να βοηθήσει ασθενείς συνανθρώπους του μετά τον θάνατό του, ενώ στην κλινική πράξη ορισμένα όργανα μπορεί να είναι λειτουργικά και μεταμοσχεύσιμα ακόμα και από υπερήλικες δότες.
Μπορώ να κάνω δημόσια έκκληση στα social media ή σε άλλο μέσο για να βρω συμβατό με εμένα ζώντα δότη;
Όχι. Η γνωστοποίηση της ανάγκης ή ακόμα και της διαθεσιμότητας ανθρώπινων οργάνων προς μεταμόσχευση απαγορεύεται τόσο από την ελληνική όσο και από την ευρωπαϊκή νομοθεσία.
Υπάρχει ρίσκο για έναν ζώντα δότη;
Πάντοτε υπάρχει σχετικό ρίσκο, όταν κάποιος πρόκειται να υποβληθεί σε αφαίρεση ενός οργάνου. Αυτό εξαρτάται από το όργανο που πρόκειται να αφαιρεθεί (νεφρός/τμήμα ήπατος), ενώ οι γιατροί που θα πραγματοποιήσουν την αφαίρεση οφείλουν να ενημερώσουν πλήρως, προφορικώς αλλά και εγγράφως, τον υποψήφιο δότη για τις πιθανές επιπλοκές στην υγεία του από τη δωρεά. Σε κάθε περίπτωση, λαμβάνονται όλα τα απαραίτητα μέτρα για την ελαχιστοποίηση των πιθανών επιπλοκών στον δότη, και για αυτόν τον λόγο πλέον είναι ιδιαίτερα σπάνιες.
*Δημοσιεύθηκε στη «ΜτΚ» στις 02.11.2025
