Μερικά σλόγκαν, όταν τα ακούς, σε αναγκάζουν να κουνάς επιδοκιμαστικά και με πικρό χαμόγελο του κεφάλι σου. Ιδού ένα: «The worst and the best that the internet ever did was give everybody a voice». («Το χειρότερο και το καλύτερο που έκανε ποτέ το διαδίκτυο ήταν να δώσει φωνή σε όλους»).
Ο Simon Pegg, Βρετανός ηθοποιός, σεναριογράφος και κωμικός, λέγοντας τα παραπάνω, έστειλε σε περισυλλογή μυριάδες χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.
Τι χρήση όμως γίνεται αυτής της «φωνής»;
Γιατί αυτό που συχνά βλέπουμε στο διαδίκτυο είναι μία παραμορφωμένη εικόνα που δημιουργείται από μία πολύ μικρή ομάδα πολύ ενεργών χρηστών;
Γιατί ο κόσμος του διαδικτύου μοιάζει πολύ πιο τοξικός και διχαστικός απ’ ό,τι δείχνει η πραγματική μας ζωή;
Η απάντηση, σύμφωνα με έρευνα του καθηγητή ψυχολογίας Jay Van Bavel από το Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, είναι πιο απλή -και πιο ανησυχητική- απ’ όσο φανταζόμαστε. Σε άρθρο του στον «Guardian» κάνει μερικές πολύ καίριες επισημάνσεις:
«Όταν κάνω κύλιση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, συχνά φεύγω απογοητευμένος, με την αίσθηση ότι ολόκληρος ο κόσμος καίγεται και οι άνθρωποι είναι φλεγόμενοι από μίσος ο ένας προς τον άλλον. Ωστόσο, όταν βγαίνω έξω στους δρόμους της Νέας Υόρκης, για να πάρω έναν καφέ ή να συναντήσω έναν φίλο για μεσημεριανό, νιώθω απόλυτα γαλήνια. Η αντίθεση μεταξύ του διαδικτυακού κόσμου και της καθημερινής μου πραγματικότητας έχει γίνει ακόμα πιο ενοχλητική».
Ο ίδιος προσθέτει:
«Η τοξικότητα αυτή δεν προέρχεται από όλους μας. Στην πραγματικότητα, ένα πολύ μικρό ποσοστό χρηστών δημιουργεί το μεγαλύτερο μέρος του ‘διχαστικού’ περιεχομένου.
Αυτοί οι λίγοι συχνά θέλουν με το ίδιο πάθος να επιβάλλουν τις απόψεις και την ιδεολογία τους, αλλά και να αποδοκιμάσουν προσβλητικά κάθε άνθρωπο που διαφωνεί μαζί τους. Συχνά, υιοθετούν ακραίες θέσεις και επιθετικό ύφος που τραβά την προσοχή».
«Φανταστείτε», γράφει ο ίδιος, «ότι κάθεστε σε ένα πολυσύχναστο εστιατόριο, αναγκασμένοι να μιλάτε λίγο πιο δυνατά μόνο και μόνο για να ακουστείτε. Σύντομα, όλοι θα φωνάζουν. Αυτές οι ίδιες δυναμικές συμβαίνουν στο διαδίκτυο. Οι άνθρωποι υπερβάλλουν για τις πεποιθήσεις τους ή επαναλαμβάνουν εξωφρενικές αφηγήσεις, για να τραβήξουν την προσοχή και την αποδοχή. Με άλλα λόγια, ακόμα και άνθρωποι που δεν είναι ιδιαίτερα ακραίοι μπορεί να αρχίσουν να συμπεριφέρονται έτσι στο διαδίκτυο, επειδή αυτό ανταμείβεται.
Οι περισσότεροι από εμάς δεν ξοδεύουμε χρόνο στα τηλέφωνά μας, τρολάροντας τους εχθρούς μας. Είμαστε απασχολημένοι με την εργασία, την ανατροφή οικογενειών, την ενασχόληση με φίλους ή απλώς προσπαθώντας να βρούμε κάποια ακίνδυνη ψυχαγωγία στο διαδίκτυο. Ωστόσο, οι φωνές μας πνίγονται. Ουσιαστικά έχουμε παραδώσει ένα μεγάφωνο στους πιο ενοχλητικούς ανθρώπους και τους αφήνουμε να μας πουν τι να πιστέψουμε και πώς να ενεργήσουμε.
Με πάνω από 5 δισεκατομμύρια ανθρώπους σήμερα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αυτή η χρήση της τεχνολογίας δεν πρόκειται να εξαφανιστεί. Αλλά και η τοξική δυναμική δεν χρειάζεται να κυριαρχεί. Το πρώτο βήμα είναι να δούμε την ψευδαίσθηση και να κατανοήσουμε ότι μία σιωπηλή πλειοψηφία συχνά κρύβεται πίσω από κάθε εμπρηστικό ‘νήμα’. Και εμείς, ως χρήστες, μπορούμε να ανακτήσουμε μέρος του ελέγχου -επιμελούμενοι τις ροές μας, αντιστεκόμενοι στο δόλωμα της οργής και αρνούμενοι να ενισχύσουμε τις ανοησίες. Σκεφτείτε το σαν να αποφασίζετε να ακολουθήσετε μία πιο υγιεινή, λιγότερο επεξεργασμένη, διατροφή».
Σύμφωνα με τα παραπάνω, πολλοί από εμάς οδηγούμαστε στο να πιστεύουμε ότι η κοινωνία είναι πολύ πιο πολωμένη, θυμωμένη και παραπλανημένη από ό,τι είναι στην πραγματικότητα.
Τείνουμε να πιστέψουμε ότι οι «άλλοι», αυτοί που βρίσκονται στην άλλη πλευρά του χάσματος των γενεών, του πολιτικού φάσματος, είναι διεφθαρμένοι, κακόβουλοι ή απλώς ηλίθιοι.
«Η πληροφοριακή μας διατροφή διαμορφώνεται από ένα κομμάτι ανθρωπότητας της οποίας η δουλειά, η ταυτότητα ή η εμμονή είναι να δημοσιεύει συνεχώς», υποστηρίζει ο αρθρογράφος.
Το διαδίκτυο είναι ένα ισχυρό και συχνά πολύτιμο εργαλείο. Αλλά αν συνεχίσουμε να το αφήνουμε να αντανακλά μόνο τον κόσμο-καθρέφτη που δημιουργείται από τους πιο ακραίους χρήστες, θα υποστούμε όλοι τις συνέπειες.
*Δημοσιεύθηκε στη «ΜτΚ» στις 20.07.2025