Γράφει
Σταύρος Κουμεντάκης
Στο πλαίσιο της διερεύνησης των ποινικών αδικημάτων που αναφέρονται στην εύρυθμη λειτουργία της ΑΕ μας απασχόλησε ήδη η σύναψη σύμβασης με συνδεδεμένο μέρος χωρίς την αναγκαία έγκριση καθώς και τα αδικήματα σχετικά με το κεφάλαιο της ΑΕ, από μέρους των κατά τον νόμο υπευθύνων. Ολοκληρώνοντας τη συγκεκριμένη ενότητα θα μας απασχολήσουν εδώ τα αδικήματα που συνδέονται με την παράλειψη σύνταξης των χρηματοοικονομικών καταστάσεων και εκθέσεων (μας έχει ήδη απασχολήσει το αδίκημα της σύνταξης ανακριβών ή παραπλανητικών χρηματοοικονομικών καταστάσεων). Θα μας απασχολήσουν επίσης τα αδικήματα τα σχετικά με την παρακώλυση της διενέργειας ελέγχου της ΑΕ.
Το Αδίκημα της Παράλειψης (ή Εκπρόθεσμης) Σύνταξης Χρηματοοικονομικών καταστάσεων και Λοιπών Εκθέσεων
Στα καθήκοντα του ΔΣ συμπεριλαμβάνεται και η σύνταξη των ετήσιων χρηματοοικονομικών καταστάσεων και λοιπών εκθέσεων (έκθεση διαχείρισης, έκθεση βιωσιμότητας, έκθεση αποδοχών, δήλωση εταιρικής διακυβέρνησης κλπ).
Η υποχρέωση σύνταξης των εν λόγω χρηματοοικονομικών καταστάσεων και των λοιπών εκθέσεων συνιστά μέσο του νομοθέτη για την εξασφάλιση της διαχειριστικής τάξης στην ΑΕ. Για την αποτελεσματική, μάλιστα, προστασία της κρίθηκε επιβεβλημένη η ποινικοποίηση της μη προσήκουσας εκπλήρωσης (ή εκπρόθεσμης εκπλήρωσης) της σχετικής υποχρέωσης.
Έννομο Αγαθό
Προστατευόμενο έννομο αγαθό του αδικήματος αποτελεί η πίστη στην ορθή λειτουργία της ΑΕ. Η μη τήρηση των υποχρεώσεων για τη σύνταξη χρηματοοικονομικών καταστάσεων και λοιπών εκθέσεων συνδέεται άμεσα με την («προς τα έξω») εικόνα της. Το περιεχόμενο των καταστάσεων και εκθέσεων αποτελεί αντικατοπτρισμό της οικονομικής και όχι μόνο λειτουργίας της. Η υποβολή τους εξυπηρετεί σκοπούς πληροφόρησης του συναλλακτικού κοινού/συναλλασσομένων αλλά και απόδειξη τήρησης της διαχειριστικής τάξης στην ΑΕ. Η παράλειψη σύνταξης των καταστάσεων και εκθέσεων είναι δυνατό να βλάψει (και προφανώς βλάπτει) την εμπιστοσύνη των τρίτων προς την εύρυθμη λειτουργία του εταιρικού μορφώματος.
Αντικειμενική υπόσταση
Υποκείμενο
Το αδίκημα της παράλειψης σύνταξης ή εκπρόθεσμης σύνταξης των χρηματοοικονομικών καταστάσεων τελείται μόνο από τους υπευθύνους για τη σύνταξη τους, δηλαδή τα μέλη του ΔΣ.
Αξιόποινη Συμπεριφορά
Το αδίκημα τελείται διά παραλείψεως. Η τέλεση του διά παραλείψεως αφορά τόσο τη μη σύνταξη όσο και την εκπρόθεσμη σύνταξη χρηματοοικονομικών καταστάσεων. Το συγκεκριμένο έγκλημα τελείται μόνο με την άπρακτη παρέλευση της προθεσμίας σύνταξης των χρηματοοικονομικών καταστάσεων και των λοιπών εκθέσεων.
Το Αδίκημα της Παρακώλυσης Διενέργειας Ελέγχου
Η ΑΕ υπόκειται ετησίως σε τακτικό έλεγχο των χρηματοοικονομικών της καταστάσεων. Είναι, επίσης, δυνατό να διαταχθεί και έκτακτος οικονομικός και διαχειριστικός έλεγχός της. Ο έλεγχος διενεργείται από τους ελεγκτές της ΑΕ˙ ειδικά όμως για τις εισηγμένες ΑΕ αρμόδια είναι και η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς. Κατά τη διενέργεια του ελέγχου οι ελεγκτές δικαιούνται να ζητήσουν τις απαραίτητες εκείνες πληροφορίες και στοιχεία για την ολοκληρωμένη και επιτυχή διεκπεραίωση του έργου τους. Είναι, ακόμα, δυνατό να ζητούν την συνεργασία των μελών του ΔΣ και των υπαλλήλων της εταιρείας προς την ίδια κατεύθυνση. Η παρακώλυση διενέργειας του ελέγχου τιμωρείται από τον ποινικό νομοθέτη με στόχο την αποτελεσματικότητα της εν λόγω διαδικασίας.
Έννομο Αγαθό
Προστατευόμενο έννομο αγαθό είναι η διαχειριστική τάξη της εταιρείας.
Αντικειμενική Υπόσταση
Υποκείμενο
Η διάταξη δεν καταγράφει συγκεκριμένα πρόσωπα που είναι δυνατό να τελέσουν το αδίκημα. Βέβαια, τα πρόσωπα, στα οποία πιθανώς θα απευθυνθούν οι ελεγκτές είναι είτε μέλη του ΔΣ είτε υπάλληλοι της ΑΕ.
Άδικη Πράξη
Πρόκειται για αδίκημα συμπεριφοράς. Τελείται είτε με την παρακώλυση διενέργειας ελέγχου είτε με την άρνηση παροχής πληροφοριών. Όσον αφορά την παρακώλυση λαμβάνοντας υπόψη την αντίστοιχη έννοια του ΠΚ, πρόκειται για παρεμπόδιση ή διατάραξη του ελέγχου για μεγάλο χρονικό διάστημα ή σε μεγάλη έκταση.
Ως προς την άρνηση παροχής πληροφοριών, αυτή λαμβάνει χώρα μόνον υπό την προϋπόθεση ότι οι ελεγκτές νομίμως ζητούν αυτές. Και, προφανώς, νόμιμη είναι η αίτηση χορήγησης στοιχείων στο βαθμό που αυτά είναι σχετικά με τον έλεγχο της εταιρείας.
Ειδικός Λόγος Άρσης Αδίκου
Είναι δυνατόν το αίτημα των ελεγκτών προς τα μέλη του ΔΣ να αφορά πληροφορίες, οι οποίες είναι χρήσιμες για τον έλεγχο της εταιρείας αλλά οδηγούν στην ενοχοποίηση τους για παράνομη πράξη ή παράλειψη. Σε αυτήν την περίπτωση το άδικο της άρνησης χορήγησής τους αίρεται λόγω του δικαιώματος μη αυτοενοχοποίησης.
Κοινά Χαρακτηριστικά
Τα ανωτέρω αδικήματα εμφανίζουν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά, τα οποία καταγράφονται κατωτέρω:
Υποκειμενική υπόσταση
Για την υποκειμενική υπόσταση αρκεί ακόμα και ο ενδεχόμενος δόλος και στις δύο περιπτώσεις. Ειδικά, ως προς το αδίκημα παράλειψης σύνταξης (ή εκπρόθεσμης) χρηματοοικονομικών καταστάσεων υποστηρίζεται ότι ένδειξη έλλειψης δόλου αποτελεί το περιεχόμενό τους. Εφόσον η παράλειψη δεν στοχεύει στην απόκρυψη της πραγματικής -και πιθανώς δυσμενούς- οικονομικής κατάστασης της ΑΕ μπορεί να υποστηριχθεί ότι δεν υπήρξε δόλος παράλειψης σύνταξης των καταστάσεων.
Συρροή
Σε προηγούμενη αρθρογραφία μας αναλύθηκε το αδίκημα της σύνταξης ανακριβών ή παραπλανητικών χρηματοοικονομικών καταστάσεων. Το τελευταίο αδίκημα εμπεριέχει την παράλειψη σύνταξης ορθών κατά περιεχόμενο χρηματοοικονομικών καταστάσεων.
Τα αδικήματα που ερευνώνται στο παρόν είναι δυνατόν να συρρέουν με ορισμένα αδικήματα του ειδικού μέρους του ΠΚ: υπεξαίρεση, απάτη, απιστία, καταδολίευση δανειστών, εκβίαση κλπ.
Ποινική Κύρωση
Τα ανωτέρω αναλυθέντα αδικήματα τιμωρούνται με ποινή στερητική της ελευθερίας ή διαζευκτικά χρηματική ποινή. Ειδικότερα, προβλέπεται φυλάκιση από 10 ημέρες έως 3 έτη ή χρηματική ποινή από 5.000€ έως 50.000€.
Δικονομικά Ζητήματα
Τα συγκεκριμένα αδικήματα είναι πλημμελήματα και διώκονται αυτεπαγγέλτως. Αρμόδιο καθ’ ύλην είναι το Μονομελές Πλημμελειοδικείο. Καθώς με τις προαναφερθείσες διατάξεις προστατεύονται άμεσα η ΑΕ και η εύρυθμη λειτουργία της, είναι δυνατή η υποβολή δήλωσης προς υποστήριξη της κατηγορίας από μέρους της. Και η παράσταση, επίσης, πολιτικής αγωγής.
Η διαύγεια στη λειτουργία της ΑΕ και διαφάνεια των εταιρικών της πράξεων προκύπτει (και) από τις χρηματοοικονομικές της καταστάσεις και προβλεπόμενες από το νόμο εκθέσεις. Επιβεβαιώνεται (και) από τους συναφείς ελέγχους. Είναι σημαντικό, επομένως, εκείνες μεν να συντάσσονται εμπρόθεσμα αυτοί δε να μην παρακωλύονται. Η παραβίαση των σχετικών διατάξεων εύλογα συνδέεται με ποινικές ευθύνες των προσώπων που εμπλέκονται (ιδίως μελών ΔΣ-βεβαίως και υπαλλήλων της ΑΕ ). Τα υπόχρεα πρόσωπα οφείλουν, και εδώ-για την προσωπική τους, προεχόντως, διασφάλιση, ιδιαίτερη προσοχή και επιμέλεια. Με ποινικές, όμως, ευθύνες απειλούνται και όσοι παραλείπουν υποχρεώσεις τους σχετικά με Γενικές Συνελεύσεις μετόχων ή ομολογιούχων, παραλείπουν υποχρεώσεις ενημέρωσης των μετόχων ή συμμετέχουν σε αυτές χωρίς να δικαιούνται. Περί αυτών, όμως, σε επόμενη αρθρογραφία μας.
Σημ.1: Το παρόν άρθρο αποτελεί τμήμα ευρύτερης ενότητας αρθρογραφίας της Δικηγορικής μας Εταιρείας για τις ΑΕ. Στην ενότητα αυτή επιχειρούμε την ανάλυση, άρθρο προς άρθρο-με business view, πάντα, προσέγγιση, του νόμου για τις ΑΕ (:4548/2018).
Σημ.2: Σε πλήρη μορφή το άρθρο Αδικήματα σχετικά με τις χρηματοοικονομικές καταστάσεις και τον έλεγχο της ΑΕ