Tο ψηφιακό θαύμα του Ταλίν οδηγός για κάθε ευρωπαϊκή πόλη

Η Εσθονία είναι μία πολύ μικρή χώρα με πληθυσμό περίπου 1.400.000 κατοίκων αλλά, παρά τις τεράστιες προκλήσεις που κλήθηκε να διαχειριστεί, μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και την ανεξαρτητοποίησή της, τον Αύγουστο του 1991, κατάφερε, μέσα σε λίγα χρόνια, να εξελιχθεί σε παγκόσμιο ηγέτη σε τομείς όπως η ψηφιοποίηση και η καινοτομία.

Ο δήμος του Ταλίν (η πανέμορφη πρωτεύουσα της Εσθονίας έχει 461.602 κατοίκους) έχει αναδειχθεί σε ατμομηχανή ανάπτυξης για όλη τη χώρα και έχει κατακτήσει αμέτρητα βραβεία για τις καινοτόμες υπηρεσίες προς τους πολίτες του, που το κατατάσσουν μεταξύ των πιο «έξυπνων» πόλεων του κόσμου.

Μεταξύ των βασικών ομιλητών στο πρόσφατο «Φόρουμ Ευρωπαϊκών Πόλεων 2025», που φιλοξενήθηκε από τις 17 έως τις 19 Ιουνίου στην Κρακοβία, ήταν η Μάργκοτ Ρόoσε, αντιδήμαρχος Επιχειρηματικότητας, Καινοτομίας & Κυκλικής Οικονομίας του Ταλίν, η οποία εξηγεί στo «emakedonia.gr» πώς οι νέες τεχνολογίες, η τεχνητή νοημοσύνη και η κυκλική οικονομία μπορούν να βελτιώσουν σημαντικά την καθημερινή ζωή των πολιτών στις ευρωπαϊκές πόλεις.

Είναι πραγματικά εντυπωσιακό ότι η Εσθονία, μια τόσο μικρή χώρα, που πριν από τριάντα χρόνια ήταν ακόμη μέρος της Σοβιετικής Ένωσης, έχει πετύχει τόσο σπουδαία πράγματα. Ως δήμος του Ταλίν είστε πρωτοπόροι στην καινοτομία, την ψηφιοποίηση και την κυκλική οικονομία. Είστε μπροστά από τεράστιες χώρες όπως η Γερμανία και η Γαλλία. Ποιο είναι λοιπόν το μυστικό;

"Λοιπόν, νομίζω ότι ανέφερες ήδη ένα. Το να είσαι μικρός! Το Ταλίν έχει μόλις μισό εκατομμύριο κατοίκους. Αυτό μάς δίνει μεγάλη ευελιξία να δοκιμάζουμε πράγματα και να κινούμαστε γρήγορα".

Χρειάζεται όμως και η σωστή νοοτροπία, έτσι δεν είναι;

"Ναι, και αυτό έγινε κυρίως από ανάγκη. Απλώς δεν είχαμε τα χρήματα για να αγοράσουμε αυτές τις μεγάλες τεχνολογίες της IBM. Έτσι, έπρεπε να αρχίσουμε να αναπτύσσουμε τις δικές μας, επειδή δεν μπορούσαμε να πληρώσουμε τα μεγάλα συστήματα. Κάπως έτσι ξεκίνησε. Σήμερα, τα πράγματα είναι διαφορετικά. Έχουμε αναπτύξει τα δικά μας συστήματα και τα πουλάμε με επιτυχία σε άλλες χώρες. Για παράδειγμα, τις λύσεις μας για την ηλεκτρονική φορολογία και την ηλεκτρονική διακυβέρνηση. Ως πόλη, πιστεύω ότι είμαστε η πιο ψηφιοποιημένη στον κόσμο".

Στον κόσμο;

"Ναι, στον κόσμο. Μοιραζόμαστε αυτή τη θέση με τη Μαδρίτη, νομίζω. Αναφέρθηκε σε μια πρόσφατη έκθεση του ΟΗΕ. Νομίζω ότι έχουμε φτάσει πλέον στο τελικό αποτέλεσμα όσον αφορά την ψηφιοποίηση. Τα πάντα είναι ψηφιακά. Δεν υπάρχει κάτι άλλο να ψηφιοποιήσουμε. Έχουμε συλλέξει τεράστιο όγκο δεδομένων τα τελευταία 15 χρόνια, αλλά τώρα η πρόκληση είναι: πώς θα χρησιμοποιήσουμε αυτά τα δεδομένα για να βελτιώσουμε πραγματικά την καθημερινή ζωή των ανθρώπων; Η μετάβαση από το χαρτί στο ψηφιακό ήταν ένα λογικό βήμα. Τώρα, το ερώτημα είναι - ποιο είναι το επόμενο;"

Ποια είναι λοιπόν η νέα πρόκληση;

"Η νέα πρόκληση είναι η χρήση νέων εργαλείων «deep learning», τεχνητής νοημοσύνης, ψηφιακών διδύμων, εικονικής πραγματικότητας, blockchain. Όλα αυτά με στόχο, είτε την αύξηση της αποδοτικότητας, είτε τη βελτίωση των υπηρεσιών, είτε την παροχή προστιθέμενης αξίας. Για παράδειγμα, θα μπορούσαμε να αφήσουμε τους πολίτες να βιώσουν μια προγραμματισμένη ανάπλαση ενός δρόμου μέσω της εικονικής πραγματικότητας.

Πιστεύω ότι υπάρχει και κάτι ακόμη που πρέπει να λάβουμε υπόψη μας. Μιλώ για το στοιχείο της έκπληξης. Δεν γνωρίζουμε ακόμη ποιες μελλοντικές ευκαιρίες ή καινοτομίες έρχονται. Επομένως, πρώτα η αποτελεσματικότητα. Δεύτερον, προστιθέμενη αξία. Τρίτον, να είμαστε ανοιχτοί σε εκπλήξεις. Σε αυτό το σημείο βρισκόμαστε τώρα. Όλοι μας κοιτάζουν επειδή πρωτοστατήσαμε στην ψηφιοποίηση. Αλλά δεν μπορούμε να μείνουμε εκεί. Πρέπει να κάνουμε το επόμενο μεγάλο βήμα".

Και αυτό δεν είναι τόσο εύκολο, έτσι δεν είναι;

"Όχι, διότι οι κανονισμοί είναι πολύ αυστηρότεροι τώρα από ό,τι ήταν πριν από 15 ή 20 χρόνια. Η καινοτομία σε επίπεδο πόλης στην Ευρώπη αποτελεί σήμερα πολύ μεγαλύτερη πρόκληση. Αλλά συνεργαζόμαστε με την ΕΕ. Αυτό είναι και καλό και κακό.

Είμαστε περήφανοι που βρισκόμαστε στην Ευρώπη, ξέρουμε ότι τα δεδομένα μας είναι ασφαλή. Αλλά το μειονέκτημα είναι ότι δεν μπορούμε να καινοτομήσουμε όσο γρήγορα θα θέλαμε. Και είναι επίσης πολύ πιο δύσκολο να χρησιμοποιήσουμε δημόσιο χρήμα.

Εκτός Ευρώπης, τα έργα μεγάλων πόλεων συχνά χρηματοδοτούνται με δημοτικά χρήματα. Εδώ, είμαστε πιο περιορισμένοι. Αυτό είναι κάτι που η ΕΕ πρέπει να δουλέψει μαζί μας, αλλιώς κινδυνεύουμε να μείνουμε πίσω".

Ενεργείτε μόνο ως πόλη ή ως μέρος της χώρας;

"Είναι μια λεπτή γραμμή. Συνεργαζόμαστε πολύ στενά με την εθνική κυβέρνηση".

Αλλά είστε ανεξάρτητοι;

"Είμαστε, επισήμως, μια ανεξάρτητη μονάδα".

Δηλαδή, δεν χρειάζεστε άδεια από την κυβέρνηση;

"Λοιπόν, για κάποια πράγματα, ναι, τη χρειαζόμαστε. Για παράδειγμα, στους κανονισμούς για το απόρρητο των δεδομένων, εμπλέκεται μια κυβερνητική υπηρεσία. Δεν είναι μόνο νομικό θέμα, αλλά και θέμα ερμηνείας. Μερικές φορές προτείνουμε ένα έργο καινοτομίας και αρχικά λένε: Όχι, σίγουρα όχι".

Στη συνέχεια αναθεωρούμε το έργο, π.χ. θολώνουμε τις πινακίδες κυκλοφορίας ή προσαρμόζουμε τη χρήση δεδομένων- και μετά λένε "ίσως" και τελικά, ελπίζουμε πως θα πουν, "ναι". Αλλά μερικές φορές δεν φτάνουμε ποτέ στο "ναι".

Η τεχνητή νοημοσύνη; Πιστεύετε ότι θα μπορούσε να παίξει σημαντικό ρόλο στα πρότζεκτ που προωθείτε; Μερικοί άνθρωποι φοβούνται την ταχεία ανάπτυξή της. Ποια είναι η δική σας άποψη;

"Η πρόοδος είναι πάντα τρομακτική. Η τεχνητή νοημοσύνη δεν διαφέρει. Αλλά δεν έχουμε την πολυτέλεια να μην τη χρησιμοποιήσουμε. Διαφορετικά, θα μείνουμε πίσω. Στο Ταλίν ξεκινάμε με την εκπαίδευση. Τα παιδιά είναι πολύ έξυπνα και ήδη τη χρησιμοποιούν".

Δηλαδή θα χρησιμοποιείται στα σχολεία;

"Ναι. Αυτό το φθινόπωρο, θα κάνουμε ένα «άλμα τεχνητής νοημοσύνης». Θα παρέχουμε στους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς εργαλεία και εργασίες για να πειραματιστούν με την Τεχνητή Νοημοσύνη στα μαθήματά τους.

Στη συνέχεια θα παρατηρήσουμε πώς πάει και, αν είναι επιτυχημένο, θα το επεκτείνουμε σε όλη την πόλη. Νομίζω ότι θα πάει καλά. Η τεχνητή νοημοσύνη προσφέρει τόσες πολλές δυνατότητες και οι χρήστες το ανακαλύπτουν ήδη αυτό".

Υπάρχει επίσης ο φόβος της απώλειας της εργασίας. Είναι βάσιμη αυτή η ανησυχία;

"Ναι, ορισμένες θέσεις εργασίας θα εξαφανιστούν. Αυτό θα συμβεί είτε χρησιμοποιήσουμε την τεχνητή νοημοσύνη, είτε όχι. Αλλά την ίδια στιγμή, βλέπουμε να δημιουργούνται νέες θέσεις εργασίας σε άλλους τομείς".

Υπάρχει σχέδιο μετάβασης;

"Ναι, και υπάρχει μάλιστα και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Για παράδειγμα, η κυκλική οικονομία αναμένεται να δημιουργήσει τρεις φορές περισσότερες θέσεις εργασίας σε όλη την Ευρώπη τα επόμενα πέντε χρόνια. Μόλις υιοθετήσαμε μια στρατηγική κυκλικής οικονομίας για την πόλη, η οποία περιλαμβάνει τη δημιουργία θέσεων εργασίας.

Η τεχνητή νοημοσύνη δεν μπορεί να φτιάξει τα παπούτσια σας, χρειάζονται άνθρωποι γι' αυτό. Η επισκευή και η επαναχρησιμοποίηση είναι πρακτικές, φυσικές εργασίες. Αυτή είναι μια κατεύθυνση προς την οποία κινούμαστε".

Ίσως το κύριο πρόβλημα είναι το ηλικιακό χάσμα. Οι μεγαλύτερης ηλικίας άνθρωποι μπορεί να δυσκολευτούν να προσαρμοστούν. Ποιο είναι το σχέδιο για να βοηθηθούν οι άνθρωποι άνω των 50 ετών; Η κοινωνική συνοχή είναι μία πολύ σημαντική παράμετρος.

"Ελπίζω ότι πάνω από 50 δεν είναι τόσο μεγάλη ηλικία! Στην πραγματικότητα αρχίζουμε να μετράμε από τα 60. Αλλά καταλαβαίνω τι εννοείς. Ναι, με το προσδόκιμο ζωής να αυξάνεται, είναι μια πολύ βάσιμη ανησυχία. Εργαζόμαστε για την ανάπτυξη της "ασημένιας οικονομίας", αυτός είναι ο όρος.

Έχω αναθέσει σε ορισμένους οργανισμούς να εντοπίσουν ευκαιρίες για να υποστηρίξουν τους μεγαλύτερους σε ηλικία ανθρώπους να είναι ενεργοί, να εργάζονται περισσότερο, ακόμη και να ιδρύουν εταιρείες. Θέλουμε επίσης να μάθουν για την τεχνητή νοημοσύνη. Έχουμε μια «θερμοκοιτίδα γνώσης» με προγράμματα ειδικά γι' αυτούς".

Πρόκειται για πρωτοβουλία της πόλης ή για εθνική πολιτική;

"Αυτή είναι μία πρωτοβουλία της πόλης του Ταλίν."

Πώς μπορεί η τεχνητή νοημοσύνη να κάνει τη διαφορά στη ζωή της πόλης;

"Πάρτε για παράδειγμα τον πολεοδομικό σχεδιασμό. Οι νέοι δεν ενδιαφέρονται να παρακολουθούν τις συνεδριάσεις του δημοτικού συμβουλίου για τον πολεοδομικό σχεδιασμό. Θέλουμε να χρησιμοποιήσουμε το λεγόμενο gamification (η μετατροπή μιας μαθησιακής διαδικασίας σε παιχνίδι ώστε να προσελκύσει το ενδιαφέρον των νέων), την εικονική πραγματικότητα και το ψηφιακό δίδυμο (εικονική αναπαράσταση ενός αντικειμένου ή συστήματος) για να τους εμπλέξουμε.

Σκεφτόμαστε να σχεδιάσουμε ακόμη και ένα παιχνίδι αυτοκινήτου, που θα τους επιτρέπει να οδηγούν μέσα σε μια εικονική εκδοχή της πόλης, για να εξερευνήσουν διαδραστικά τις αλλαγές που γίνονται σ' αυτήν".

Ασχολείστε επίσης με την κυκλική οικονομία. Αυτό συνδέεται με τις λεγόμενες πράσινες πολιτικές, σωστά;

"Ναι. Δούλευα για την ολλανδική κυβέρνηση για οκτώ χρόνια, είναι παγκόσμιοι ηγέτες σε αυτόν τον τομέα. Από εκεί ξεκίνησε το πάθος μου. Είδα πραγματική πρόοδο εκεί, ενώ η υπόλοιπη Ευρώπη κοιμόταν. Έτσι συνειδητοποίησα ότι έπρεπε να αρχίσουμε να μιλάμε γι' αυτό και να μην φοβόμαστε, για παράδειγμα, να δείχνουμε τους σωρούς των απορριμμάτων".

Λαμβάνετε χρηματοδότηση από την ΕΕ;

"Αναπτύσσουμε μόνοι μας τη στρατηγική, αλλά για συγκεκριμένα έργα προσπαθούμε να έχουμε πρόσβαση σε χρηματοδότηση από την ΕΕ. Πάντως οι πόλεις θα πρέπει να είναι πιο γρήγορες. Δεν χρειάζεται να περιμένουμε τις εθνικές κυβερνήσεις. Φυσικά, πρόκειται για μια λεπτή ισορροπία. Αλλά οι πόλεις αισθάνονται την πίεση πιο άμεσα, όταν π.χ. υπάρχει ζήτημα με τα απορρίμματα. Οι πολίτες περιμένουν από εμάς να λύσουμε αυτά τα προβλήματα, όχι από τις κυβερνήσεις".

Αν έπρεπε να εξηγήσετε τι σημαίνει κυκλική οικονομία σε κάποιον που δεν έχει κανένα σχετικό υπόβαθρο, πώς θα το κάνατε;

"Θα έλεγα ότι πρόκειται για τον σχεδιασμό των πάντων από την αρχή, για την αποφυγή της σπατάλης. Να κάνεις τα πράγματα επαναχρησιμοποιήσιμα και να δημιουργείς συστήματα που να διευκολύνουν τους ανθρώπους να επαναχρησιμοποιούν αντικείμενα. Το μήνυμα είναι: μειώστε τα απόβλητα και χρησιμοποιήστε τα απόβλητα που παράγετε με έξυπνο τρόπο. Όλοι εμπλέκονται, πολίτες, εταιρείες, πόλεις, χώρες. Τελικά, πρόκειται για μια συστημική αλλαγή και ένα νέο οικονομικό μοντέλο. Οι πόλεις παίζουν καθοριστικό ρόλο σε όλο αυτό".

Μια σημαντική κριτική των πράσινων πολιτικών είναι το κόστος. Όχι μόνο για τις κυβερνήσεις και τις πόλεις, αλλά και για τους πολίτες. Πώς αντιμετωπίζετε αυτό το πρόβλημα;

"Πρέπει να εξετάζει κανείς ολόκληρο τον κύκλο ζωής ενός προϊόντος ή μιας υπηρεσίας. Εάν συμπεριλάβει το κόστος διαχείρισης των αποβλήτων, οι βιώσιμες επιλογές συχνά αποδεικνύονται φθηνότερες. Το πρόβλημα είναι ότι τα απόβλητα είναι σήμερα πολύ φθηνά. Στην Εσθονία, τα τέλη για τα οικιακά απορρίμματα είναι περίπου όσο η τιμή ενός φλιτζανιού καφέ.

Αυτό δεν είναι ρεαλιστικό. Αν το κόστος αυτό αυξηθεί, οι άνθρωποι και οι πόλεις θα αρχίσουν να λαμβάνουν διαφορετικές αποφάσεις. Πρέπει να αποδώσουμε τη σωστή τιμή στα απόβλητα".
Οκ. Αλλά πώς απαντάτε σε κάποιον που λέει: "Συμφωνώ πχ με τα νέα πρότυπα οικολογικής δόμησης, αλλά δεν έχω την οικονομική δυνατότητα να χτίσω με αυτόν τον τρόπο, αυτή τη στιγμή".

Πρέπει να υπάρξουν επιδοτήσεις;

"Ναι, οι επιδοτήσεις είναι μια επιλογή. Αλλά μια άλλη επιλογή είναι να ανατεθεί η ευθύνη στους παραγωγούς από την αρχή. Εάν γνωρίζουν ότι θα πληρώσουν για τα απόβλητα, στο τέλος, θα σχεδιάσουν διαφορετικά. Το ίδιο ισχύει και για τα κτίρια. Χρησιμοποιούμε πλέον "διαβατήρια υλικών", ώστε να γνωρίζουμε ακριβώς τι περιέχει ένα κτίριο.

Αρχίζουμε να εισάγουμε απαιτήσεις κυκλικότητας για τα κτίρια των πόλεων. Στην αρχή μόνο το 1-5% πρέπει να χρησιμοποιεί κυκλικά υλικά. Αλλά το ποσοστό αυτό θα αυξηθεί με την πάροδο του χρόνου. Πρόκειται για μια διαδικασία που θα εξελίσσεται βήμα βήμα".

Τελευταία ερώτηση. Μπορεί η τεχνητή νοημοσύνη να βοηθήσει και στις προσπάθειες εφαρμογής των μοντέλων κυκλικής οικονομίας;

"Απολύτως. Για παράδειγμα, η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη χαρτογράφηση των υλικών από την αρχή της ζωής ενός κτιρίου μέχρι το τέλος της. Μπορεί να «μοντελοποιήσει» ό,τι συμβαίνει κάτω από διαφορετικές κλιματικές συνθήκες, όπως π.χ. το πώς κυμαίνονται οι θερμοκρασίες στο εσωτερικό των κτιρίων κατά τη διάρκεια ενός καύσωνα στην Ελλάδα, σε σχέση, ας πούμε, με την Εσθονία. Υπάρχουν μπροστά μας τόσες πολλές συναρπαστικές δυνατότητες με τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης και σε αυτό το πεδίο".