Η θεατρική ομάδα «Εν Δυνάμει» δεν χρειάζεται πλέον συστάσεις. Η κολεκτίβα καλλιτεχνών με και χωρίς αναπηρία που ιδρύθηκε το 2008 από την Ελένη Δημοπούλου και τη Μαρία Ιωαννίδου με κύρια πρόθεση την ουσιαστική και αξιοπρεπή ένταξη των ατόμων με αναπηρία στο κοινωνικό σύνολο, έχει κατορθώσει να κάνει αισθητή την παρουσία της καταθέτοντας ως τώρα στο θεατρικό γίγνεσθαι 12 θεατρικές παραστάσεις, αλλά και πολλά εργαστήρια με μια μοναδική εξωστρέφεια που «αγκαλιάζει» πολλούς φορείς της Θεσσαλονίκης και όχι μόνο.
Τώρα, η τελευταία τους παραγωγή με τίτλο «Σχέδιο Αντιγόνη» (2023) σε μετάφραση Σοφίας Νικολαϊδου και σκηνοθεσία Σοφίας Αντωνίου μετά τις παραστάσεις του περασμένου καλοκαιριού στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αιανής Κοζάνης, επιστρέφει στη ΒΙΟ.ΜΕ. Συνεργατική της Θεσσαλονίκης από τις 22 έως τις 28 Σεπτεμβρίου.
Η ομάδα κατορθώνει να συγκεντρώνει τη μεγάλη ανταπόκριση του κόσμου στις παραστάσεις αλλά και σε όλες τις καλλιτεχνικές δράσεις που υλοποιεί. Αυτό οφείλεται σε πολλούς λόγους, τους οποίους αναλύει στο emakedonia.gr η διευθύντριά της Ελένη Δημοπούλου: «Καταρχάς, σχετίζεται με τη συνεπή και αδιάλειπτη παρουσία μας στον καλλιτεχνικό χώρο εδώ και πολλά χρόνια, μέσα από πολλές και διαφορετικές μορφές τέχνης, πάντα με έναν συστηματικό τρόπο. Η ίδια η σύσταση της ομάδας μας –ατόμων με και χωρίς αναπηρία– αποτελεί ένα ζωντανό παράδειγμα συμπερίληψης, το οποίο αποτυπώνεται και στις δράσεις και στις παραστάσεις μας.
Συνεχώς καταπιανόμαστε με ζητήματα που μας απασχολούν σήμερα ως κοινότητα. Χρησιμοποιώ συνειδητά τη λέξη ‘κοινότητα’, γιατί αυτό που προτείνει η ομάδα Εν Δυνάμει είναι η ίδια η ζωή των μελών της μέσα στον χώρο της τέχνης∙ μια ειλικρινής συμβίωση που εκφράζεται μέσα από τις δράσεις, τις παραστάσεις και τις καλλιτεχνικές μας προτάσεις.
Ένας ακόμη πολύ σημαντικός λόγος είναι οι συνεργασίες μας με καλλιτέχνες, σκηνοθέτες, χορογράφους, εικαστικούς και μουσικούς, που επέλεξαν να δημιουργήσουν μαζί μας έντιμα, ελεύθερα, ισότιμα και με σεβασμό – τόσο προς το έργο όσο και προς τους ανθρώπους. Όλοι μαζί καταθέτουμε την αγωνία και τη θέση μας για τη σημασία της συμπερίληψης στον σύγχρονο πολιτισμό.
Τέλος, για εμένα προσωπικά, το γεγονός ότι η έδρα και το «σπίτι» της ομάδας βρίσκεται στη Θεσσαλονίκη είναι καθοριστικό. Δίνει τη δυνατότητα η ομάδα να είναι πιο διάφανη και διαυγής μέσα στην πόλη μας και να διαχέει με φυσικότητα τον σκοπό και τον λόγο ύπαρξής της».
Με δραματουργικό άξονα την έννοια της συμπερίληψης
Η ομάδα που έχει ήδη διακριθεί για την καινοτόμο έρευνά της στη νέα δραματουργία αναμετριέται με το αρχαίο δράμα και την εμβληματική μορφή της Αντιγόνης του Σοφοκλή με βασικό δραματουργικό άξονα την έννοια της συμπερίληψης. «Η ιστορία της Αντιγόνης είναι η ιστορία ενός κοριτσιού που επιλέγει να υπακούσει στον άγραφο νόμο της συνείδησης και της αγάπης, και όχι σε μια αυθαίρετη εξουσία που νομοθετεί ερήμην των ανθρώπων. Σήμερα, αυτή η ιστορία μπορεί να ακουστεί ξανά — μέσα από στόματα και σώματα που για χρόνια η κοινωνία κράτησε στο περιθώριο. Η ομάδα ‘Εν Δυνάμει’ με τη σύνθεση των μελών της, με τη συλλογική της ύπαρξη, με την ίδια της την παρουσία στη σκηνή, αποτελεί μια ζωντανή δήλωση πίστης σε έναν πιο δίκαιο, πιο ισότιμο, πιο ανοιχτό κόσμο. Έναν κόσμο όπου κάθε άνθρωπος έχει θέση. Στη συγκεκριμένη δραματουργία, οι ρόλοι της Αντιγόνης, της Ισμήνης και του Αίμονα δεν ανήκουν σε μία και μόνη φωνή. Αντίθετα, μοιράζονται ανάμεσα σε άτομα με και χωρίς αναπηρία. Έτσι, γεννιέται μια σκηνική πολυφωνία που επιτρέπει στον θεατή να δει πέρα από την ταυτότητα των προσώπων, να αναγνωρίσει την οικουμενικότητα του μύθου, να ταυτιστεί και να συγκινηθεί μέσα από τη διαφορετικότητα. Η Αντιγόνη υπερασπίζεται την αγάπη ως θεμελιώδη αξία. Όχι μια αγάπη αφηρημένη ή ρομαντική, αλλά μια αγάπη ριζική, ενεργή, σωματική και αδιαπραγμάτευτη. Μια αγάπη που ενώνει εκεί που άλλοι διαχωρίζουν. Που περιλαμβάνει εκεί όπου η εξουσία ορίζει ποιος ανήκει’ και ποιος όχι», τονίζει η σκηνοθέτης της παράστασης Σοφία Αντωνίου.
«Δεν εστιάζουμε στις δυσκολίες αλλά στις δυνατότητες»
Άλλωστε, η έννοια της συμπερίληψης είναι διάχυτη στη φιλοσοφία της ομάδας και στην πράξη, αφού συμμετέχουν σε αυτή ηθοποιοί όλων των δυνατοτήτων. Η κ. Αντωνίου μιλά για τις σκηνοθετικές προκλήσεις όλου αυτού του εγχειρήματος: «Η αλήθεια είναι πως η μεγαλύτερη πρόκληση είναι να μάθεις να βλέπεις τον άνθρωπο χωρίς προκαταλήψεις. Να κοιτάς πέρα από τις ετικέτες, τα στερεότυπα, τις κανονικότητες που μάθαμε να θεωρούμε ‘αυτονόητες’. Η σκηνοθετική πρόκληση δεν είναι τεχνική· είναι υπαρξιακή. Είναι να σταθείς απέναντι σε κάθε ερμηνευτή και να αναγνωρίσεις τη δύναμή του, τη μοναδικότητά του, χωρίς να προσπαθήσεις να τη ‘διορθώσεις’ ή να την εντάξεις σε κάποιο πρότυπο.
Δεν σκηνοθετώ ‘παρά τη διαφορετικότητα’, σκηνοθετώ μέσα από αυτήν. Η πρόβα γίνεται πεδίο αληθινής συνάντησης. Δεν εστιάζουμε στις δυσκολίες, αλλά στις δυνατότητες. Δεν επιμένουμε στο ‘δεν μπορεί’, αλλά ανακαλύπτουμε ξανά το ‘μπορεί’ — συχνά από εκεί που δεν το περιμέναμε.
Και μέσα από αυτή τη διαδικασία, δεν είναι μόνο τα άτομα με αναπηρία που ενδυναμώνονται. Εμείς, οι λεγόμενοι ‘κανονικοί’, είμαστε αυτοί που τελικά βγαίνουμε πιο πλούσιοι. Γιατί μαθαίνουμε. Μαθαίνουμε να ακούμε αλλιώς, να εμπιστευόμαστε το σώμα αλλιώς, να κοιτάμε χωρίς φόβο, να συνεργαζόμαστε χωρίς έλεγχο. Μαθαίνουμε πως η τέχνη δεν χρειάζεται τελειότητα, αλλά αλήθεια».
Η μετάφραση της Σοφίας Νιλαϊδου, μια φυσική επιλογή
Η μετάφραση είναι της Σοφίας Νικολαϊδου. «Αυτό ήταν για μένα μια φυσική επιλογή. Πρόκειται για ένα κείμενο άμεσο, λιτό, με εσωτερικό ρυθμό και γειωμένη δραματουργική δύναμη. Είναι μια μετάφραση που αποφεύγει τις περιττές λογοτεχνικές εξάρσεις, δεν εξιδανικεύει τη γλώσσα, δεν την εξωραΐζει, κι όμως δεν της λείπει η ποίηση.
Αντίθετα, η ποίησή της βρίσκεται στον κραδασμό του λόγου, στην αφαίρεση, στην ένταση της σιωπής ανάμεσα στις λέξεις. Είναι για μένα μια μετάφραση που αγγίζει την καρδιά του έργου: τη σύγκρουση του ανθρώπου με την εξουσία, την ηθική αντοχή απέναντι στο άδικο, την υπεράσπιση της αγάπης απέναντι στον θάνατο.
Η γλώσσα της Νικολαΐδου κουβαλάει κάτι οικείο και σύγχρονο, χωρίς να προδίδει τον αρχαίο ρυθμό. Ταιριάζει απόλυτα με την αισθητική και την πολιτική πρόθεση της παράστασης», υπογραμμίζει η σκηνοθέτης.
Στη ΒΙΟ.ΜΕ.
Στον χώρο της ΒΙΟ.ΜΕ., ένα εργοστάσιο που ξαναγεννήθηκε από τους ίδιους τους εργάτες του, η παράσταση παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 2023. «Η επιλογή του χώρου δεν είναι τυχαία. Εκεί κάναμε την πρεμιέρα μας και για εμάς φέρει μια ιδιαίτερη σημασία. Η ομάδα Εν Δυνάμει είναι άστεγη από την ημέρα της σύνθεσής της και η αναζήτηση χώρων για δοκιμές και υποστήριξη μας οδήγησε στη ΒΙΟΜΕ, έναν χώρο με τον οποίο εγώ προσωπικά σχετίζομαι εδώ και πολλά χρόνια. Η φιλοξενία των ανθρώπων της ΒΙΟΜΕ υπήρξε πάντα γενναιόδωρη και ειλικρινής, κι έτσι βρήκαμε εκεί ένα είδος σπιτιού μέσα στην πόλη.
Δυστυχώς, για εμάς που είμαστε μια μεγάλη ομάδα με πολλούς ηθοποιούς, ο μόνος παραστασιακός χώρος που μας ταιριάζει είναι το Κρατικό Θέατρο, το οποίο όμως είναι δύσκολο να εξασφαλίσουμε. Έτσι, το ‘Σχέδιο Αντιγόνη’ σχεδιάστηκε από την αρχή για να παιχτεί στη ΒΙΟΜΕ∙ αρχικά στον κλειστό χώρο και τώρα πλέον στον υπαίθριο, κάτι που μας δίνει μια ακόμη διάσταση ελευθερίας και αμεσότητας στη σχέση με το κοινό.
Η ΒΙΟΜΕ είναι ένα ζωντανό παράδειγμα αυτοδιαχείρισης, συλλογικότητας και αντίστασης – αξίες που συνδέονται βαθιά με τη φιλοσοφία και τη δράση της ομάδας μας καθώς και με το ίδιο το έργο. Να κάνουμε πρόβες μέσα στον χώρο της παραγωγής των προϊόντων της ΒΙΟΜΕ είναι μια πολύ σημαντική εμπειρία για όλους μας, γιατί εκεί η τέχνη συναντά την καθημερινή ζωή, τον αγώνα και την πραγματικότητα της κοινότητας.
Είναι ένας τόπος που κουβαλά τη δική του ιστορία και δυναμική η επιστροφή μας εκεί είναι για εμάς μια φυσική και αναγκαία επιλογή», επισημαίνει η Ελένη Δημοπούλου.
«Να καταφέρουμε να συνεχίσουμε να υπάρχουμε ως ομάδα»
Τα σχέδιά τους για το μέλλον είναι πολλά, αλλά το σημαντικότερο, όπως λέει η κ. Δημοπούλου, «είναι να καταφέρουμε να συνεχίσουμε να υπάρχουμε ως ομάδα». Εξάλλου, βρίσκονται πλέον σε μια «ενήλικη» φάση της πορεία τους και οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν είναι πολλές, κυρίως σε σχέση με την οικονομική στήριξη – κάτι που αφορά όλες τις καλλιτεχνικές ομάδες. «Έχουμε μπροστά μας ένα έργο καθοριστικής σημασίας για την ομάδα, το οποίο ελπίζουμε να υλοποιηθεί άμεσα: την ανακαίνιση του χώρου που μας παραχωρήθηκε από τον Δήμο Θεσσαλονίκης, στις εμβληματικές δωδεκαόροφες πολυκατοικίες, για τη στέγαση της έδρας μας αλλά και για τις δράσεις και τα εργαστήριά μας. Είμαστε πραγματικά ευγνώμονες που ένα αίτημα πολλών ετών βρήκε θετική ανταπόκριση», τονίζει η κ. Δημοπούλου.
Παράλληλα, αυτή την περίοδο ο ομάδα οργανώνει αρκετές δράσεις, με πιο σημαντική τη συνεργασία της με το MOMus για την παρουσίαση του “I GOT IT THO 25” στη Θεσσαλονίκη. Από τις 29 Σεπτεμβρίου έως τις 18 Οκτωβρίου 2025 θα πραγματοποιηθεί το νέο τους project στο MOMus, υπό την καλλιτεχνική διεύθυνση της εικαστικού Φωτεινής Καρυωτάκη, σε οργάνωση παραγωγής του Νέλσονα Λούκας και με υπεύθυνη συντονισμού τη Σοφία Κύρινα.
«Ξεκινάμε τη νέα περίοδο με ενθουσιασμό και με την ευχή η τέχνη να μας ενώνει και να μας φέρνει πιο κοντά σε μια ειλικρινή συνύπαρξη», καταλήγει η κ. Δημοπούλου.
