Θεσσαλονίκη: Όταν η πραγματικότητα ανεβαίνει στη σκηνή

Υπάρχουν στιγμές που η ζωή ξεπερνά κάθε μυθοπλασία. Το θέατρο ντοκιμαντέρ παγιδεύει αυτές τις στιγμές, τις φωτίζει και τις παραδίδει στη σκηνή όπως θα παρέδιδε ένας φακός μια αθέατη λεπτομέρεια. Χωρίς υπερβολές, χωρίς φτιασίδια - μόνο η δύναμη της ανθρώπινης ιστορίας σε πρώτο πλάνο…

Το θέατρο ντοκιμαντέρ είναι η στιγμή που η πραγματικότητα ανεβαίνει στη σκηνή χωρίς μεταμφιέσεις. Αντλεί φωνές, μαρτυρίες και γεγονότα για να τα μετατρέψει σε μια ζωντανή, αντισυμβατική μορφή αφήγησης που δεν επιδιώκει απλώς τη συγκίνηση, αλλά τη συνειδητοποίηση. Εκεί όπου το φανταστικό σταματά, αρχίζει η αλήθεια - και μαζί της ένα θέατρο που δεν χαρίζεται σε κανέναν.

Το θέατρο ντοκιμαντέρ αποτελεί μια από τις πιο αιχμηρές μορφές σύγχρονης δραματουργίας. Με πρώτη ύλη τα πραγματικά γεγονότα, τις καταγεγραμμένες μαρτυρίες και τα αρχεία, μετατρέπει την τέχνη της σκηνής σε εργαλείο έρευνας. Εκεί η επικαιρότητα συναντά την παράσταση και το κοινό καλείται να ακούσει, να κρίνει, να συμμετέχει.

Το θέατρο ντοκιμαντέρ μάς βάζει στη θέση του αυτόπτη μάρτυρα. Ακούμε αληθινές φωνές, βλέπουμε γεγονότα να ανασυντίθενται μπροστά μας και συνειδητοποιούμε πως η τέχνη μπορεί να είναι ταυτόχρονα αισθητική εμπειρία και κοινωνική παρέμβαση. Είναι ένα θέατρο που δεν κλείνει το μάτι στον κόσμο — τον κοιτάζει κατάματα.

Το θέατρο ντοκιμαντέρ είναι η τέχνη που θεμελιώνεται στην αλήθεια. Χωρίς μυθοπλαστικές διαφυγές, αντλεί υλικό από τη ζωή και το μεταμορφώνει σε σκηνική αφήγηση, διατηρώντας την αυθεντικότητα και την ουσία των γεγονότων. Ένα θέατρο που μιλά όταν οι άλλοι σιωπούν.

«Αυτό το θέατρο απαντάται με πολλούς διαφορετικούς ορισμούς. Μπορούμε να το ακούσουμε ως θέατρο ντοκουμέντο, ως θέατρο τεκμηρίωσης, ως θέατρο του πραγματικού κ.α. Αυτό σημαίνει ότι είναι ένα θεατρικό πεδίο εξαιρετικά πολυσχιδές πολύμορφο και διαρκώς εξελισσόμενο.

Η κοινή του αφετηρία είναι ότι ξεκινάει συνήθως από μια λευκή σελίδα. Είναι προϊόν έρευνας, δεν προϋπάρχει θεατρικό κείμενο και είναι αποτέλεσμα της χρήσης της κουλτούρας εντός της οποίας δημιουργείται

Σημαίνει ότι καταπιάνεται με κρίσιμα και επείγοντα κοινωνικοπολιτικά ζητήματα, διακυβεύματα ή και γεγονότα τα οποία είναι του παρόντος ή του πρόσφατου παρελθόντος.

Λέμε δηλαδή ότι αυτό το θέατρο γράφεται την ίδια στιγμή που γράφεται και η ιστορία, επειδή ασχολείται με πολύ σύγχρονα και επείγοντα ζητήματα και έτσι τα αντανακλαστικά του είναι πάρα πολύ άμεσα.

Οπότε είναι ένα θέατρο που αφουγκράζεται και προσπαθεί να αναστοχαστεί, να τοποθετηθεί, να προβληματίσει και όχι να διδάξει. Επαναδιαπραγματεύεται δηλαδή την ιστορία, την πολιτική, αυτά που συμβαίνουν στον κόσμο έξω από το θέατρο», εξηγεί στο emakedonia.gr η σκηνοθέτρια και καλλιτεχνική διευθύντρια του Διεθνούς Δικτύου Θεάτρου Ντοκιμαντέρ (ΔΔΘΝ) Μάρθα Μπουζιούρη.

Το δίκτυο πραγματοποιεί τις ημερομηνίες 21-23 Νοεμβρίου στη Θεσσαλονίκη το 3^ο Meeting Event με πολλές δράσεις, που είναι ανοιχτές σε όλους τους ενδιαφερόμενους με ελεύθερη είσοδο, ενώ εξαπλώνονται σε πολλαπλούς χώρους της πόλεις και εγκαινιάζουν συνεργασίες με πανεπιστημιακά ιδρύματα, πολιτιστικούς και εκδοτικούς οργανισμούς. «Πρόκειται για τη διετή μας συνάντηση που, στην ουσία, είναι η ναυαρχίδα του δικτύου. Κάθε διετία η συνάντηση εστιάζει σε μια διαφορετική πολιτισμική περιοχή του κόσμου, θέλοντας να μας φέρει σε επαφή με αυτό που συμβαίνει με τις δραματουργίες του πραγματικού σε άλλες μεριές», τονίζει η Μάρθα Μπουζιούρη.

Φέτος επίκεντρο γίνεται η νοτιοανατολική Ευρώπη. «Αυτό που μας ενδιαφέρει πάρα πολύ είναι να αναδείξουμε το εκπαιδευτικό και καλλιτεχνικό έργο δημιουργών που δουλεύουν σε αυτό το πεδίο αλλά δεν τους γνωρίζουμε. Στρέφουμε δηλαδή την προσοχή μας σε αυτό που ονομάζουμε μη δυτικοκεντρικές δραματουργίες. Προσκαλούμε δημιουργούς στο έργο των οποίων δεν έχουμε την ίδια εύκολη πρόσβαση, όπως έχουμε με το έργο καλλιτεχνών από τη δύση. Δεν είμαστε εξοικειωμένοι με αυτές τις δραματουργίες» επισημαίνει η καλλιτεχνική διευθύντρια του Δικτύου.

Ως προς τον τρόπο με τον οποίο δουλεύουν οι δημιουργοί και οι δημιουργικές ομάδες πάνω στο θέατρο ντοκιμαντέρ υπογραμμίζει: «Δεν υπάρχει ένας τρόπος να δουλέψεις. Κάθε δημιουργός και δημιουργική ομάδα ενεργοποιούν τα δικά τους εργαλεία, μεθόδους και προσεγγίσεις, πάντως αυτό που συμβαίνει στον 21^ο αι είναι ότι αυτό το θέατρο πια προσανατολίζεται στην υποκειμενικότητα της ανθρώπινης εμπειρίας και όχι τόσο πολύ σε αυτό που λέμε τεκμήριο, ντοκουμέντο. Είναι ένα θέατρο δηλαδή που εντάσσει τη βιωματικότητα μέσα στη δημιουργική διαδικασία, τη συλλογικότητα και τη συνδημιουργία, γιατί τα όρια των ρόλων είναι ρευστά. Το κείμενο μιας παράστασης μπορεί να γράφεται όχι από αυτόν που ονομάζουμε συγγραφέα, αλλά να είναι προϊόν έρευνας από ερευνητική ομάδα ή να είναι βιωματικό προϊόν ή να συγγράφεται από όλη την ομάδα των ηθοποιών. Έτσι, πατρότητα, ιεραρχία, πνευματικά δικαιώματα είναι όροι που μετατοπίζεται».

Επίσης, το ιδιαίτερο που έχει αυτό το θέατρο είναι ότι πάρα πολύ συχνά εντάσσει στη δημιουργική διαδικασία ανθρώπους που δεν έχουν καλλιτεχνική ιδιότητα, αλλά έχουν σχέση με το θέμα είτε βιωματικά είτε γνωσιακά. «Είναι αυτοί που ονομάζουμε experts. Πολλές φορές αυτοί φτάνουν και μέχρι τη σκηνή. Είναι ένα θέατρο που ανοίγει τη σκηνή σε ανθρώπους με την πραγματική τους ιδιότητα. Υπάρχει και αυτή η δυνατότητα όταν κρίνεται σκόπιμο. Όταν καταπιάνεσαι με δύσκολα ευαίσθητα τραυματικά ζητήματα υπάρχει ένα ισχυρό ηθικό δεοντολογικό δεδομένο που πρέπει να λάβεις υπόψη σου. Δεν μπορείς να ρισκάρεις να επανατραυματίσεις τους ανθρώπους ρίχνοντάς τους στη σκηνή, ούτε είναι ο στόχος να φέρεις μπροστά έναν άνθρωπο που κουβαλά ένα τραυματικό βίωμα εκβιάζοντας το συναίσθημα του κοινού ή αισθητικοποιώντας τον πόνο των άλλων», λέει η Μάρθα Μπουζιούρη.

Εκτός από το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα και το πολιτικό του αποτύπωμα το θέατρο ντοκουμέντο ενδιαφέρεται για τη διαδικασία της δημιουργίας. «Οπότε μπαίνουμε πάρα πολύ αναστοχαστικά σε αυτό με επίγνωση της ευθύνης και του προνομίου μας ότι μας δίνεται ένας χώρος να μιλήσουμε για τους άλλους και αυτό είναι κάτι που δεν ξεχνάω», τονίζει η κ. Μπουζιούρη.

Το πρόγραμμα της συνάντησης διαρθρώνεται σε τρεις ενότητες.

• Meet the Artist: κύκλος εργαστηρίων και masterclasses με προσκεκλημένους καλλιτέχνες. Φέτος θα διεξαχθεί κυρίως με γλώσσα εργασίας τα αγγλικά.
• Stage on screen: Το format των «παραστάσεων στην οθόνη» με προβολή επιλεγμένων παραστάσεων ντοκιμαντέρ των προσκεκλημένων καλλιτεχνών της διοργάνωσης. Κάθε προβολή θα έχει αγγλικούς υπότιτλους.
• Διεθνές συμπόσιο: Αποτελεί την καταληκτική δράση. Μέσα από κεντρικές ομιλίες και στρογγυλά τραπέζια επικεντρώνεται στο δημιουργικό και κοινωνικοπολιτικό αποτύπωμα των σύγχρονων δραματουργιών του πραγματικού στη νοτιοανατολική Ευρώπη, με έμφαση στις πολιτικές της μνήμης, τη διαχείριση του προσωπικού και συλλογικού τραύματος και τις έμφυλες δραματουργίες.

Η συνάντηση πραγματοποιείται υπό την αιγίδα και με την οικονομική υποστήριξη του υπουργείου Πολιτισμού, σε συνεργασία με το Τμήμα Θεάτρου της Σχολής Καλών Τεχνών του ΑΠΘ, το Τμήμα Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ του ΑΠΘ και το Εργαστήριο Αφηγηματικής Έρευνας του Τμήματος Αγγλικής Γλώσσας και Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ. Επιπλέον, με την υποστήριξη του Γαλλικού Ινστιτούτου Θεσσαλονίκης και υπό την αιγίδα του Γενικού Προξενείου της Γαλλίας και με την υποστήριξη του Πολυχώρου Πολιτισμού Ισλαχανέ, της Παιδαγωγικής Σχολής του ΑΠΘ και της ΚΑΠΑ Εκδοτικής.

Φέτος εγκαινιάζεται και η εκδοτική δράση του ΔΔΘΝ με την κυκλοφορία σειράς εξειδικευμένων εκδόσεων θεατρικών έργων ντοκιμαντέρ σε συνεργασία με την ΚΑΠΑ Εκδοτική, που θα παρουσιαστούν για πρώτη φορά στη Θεσσαλονίκη.

Το αναλυτικό πρόγραμμα βρίσκεται στην ιστοσελίδα του ΔΔΘΝ: https://documentarytheatre.com/meeting-event/meeting-event-2025/