- Newsroom
Η αραβοϊσραηλινή σύγκρουση παραμένει μία από τις πιο σύνθετες και πολυεπίπεδες αντιπαραθέσεις του σύγχρονου διεθνούς συστήματος. Το νέο βιβλίο του Ανδρέα Μπουρούτη, «Η Αραβοϊσραηλινή Σύγκρουση - Ιστορία, διπλωματία και πολιτική: Η εποχή των πολέμων, 1917-1973» (εκδόσεις Αλεξάνδρεια), επιχειρεί να τη φωτίσει μέσα από μια μακρά χρονική διαδρομή, συνδυάζοντας ιστορική ανάλυση, γεωπολιτική ερμηνεία και πρωτογενές διπλωματικό υλικό.
Το βιβλίο παρουσιάζεται, αύριο (Τρίτη 25 Νοεμβρίου), στις 19.00, στην αίθουσα Μ. Ανδρόνικος του δημαρχείου Θεσσαλονίκης. Για το βιβλίο θα μιλήσουν ο καθηγητής Διπλωματικής Ιστορίας στη Νομική Σχολή ΑΠΘ, Γιάννης Στεφανίδης, ο δημοσιογράφος Σταύρος Τζίμας και ο συγγραφέας.
Λίγο πριν από την παρουσίαση, ο Ανδρέας Μπουρούτης μιλά στο ΑΠΕ-ΜΠΕ για την αφετηρία, τη σκοπιά και τις μεγάλες τομές του έργου του - ενός βιβλίου που φιλοδοξεί να φέρει καθαρότητα σε μία από τις πιο πολυσυζητημένες και συχνά παρεξηγημένες συγκρούσεις του 20ού αιώνα.
Ο συγγραφέας ξεκινά από το σημείο όπου γεννήθηκε η ιδέα: «Η ανάγκη του βιβλίου ξεκίνησε το 2018, όταν δημιούργησα και δίδαξα για πρώτη φορά στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης το μάθημα “Ανατολική Μεσόγειος: Ιστορία, Διπλωματία και Πολιτική”. Εκεί διαπίστωσα την ανάγκη για μια συγκροτημένη ιστορική παρουσίαση της αραβοϊσραηλινής σύγκρουσης και του μεσανατολικού ζητήματος γενικότερα».
Το κενό, όπως το περιγράφει, δεν ήταν απλώς επιστημονικό: «Το ζήτημα αυτό είναι εξαιρετικά ευαίσθητο και συχνά “φορτίζεται” με ιδεολογικές προκαταλήψεις. Ήθελα να καλύψω ένα μεγάλο κενό που παρατήρησα στην ελληνική βιβλιογραφία σε αντίθεση με το εξωτερικό όπου κυκλοφορούν χιλιάδες τίτλοι».
Γιατί από το 1917;
Σε μια εποχή όπου η δημόσια συζήτηση ξεκινά σχεδόν πάντα από το 1948, ο Μπουρούτης επιμένει σε μια βαθύτερη χρονικότητα.
«Η ιστορική μου αφήγηση ξεκινά από το 1917 και την εποχή όπου αρχίζουν να διαφαίνονται οι “πόλεμοι της κληρονομιάς του Οθωμανικού κράτους”. Η ιστορία δεν ξεκινά το 1948. Πρέπει να δει κανείς τον ριζικό μετασχηματισμό που υφίστανται οι κοινωνίες της Εγγύς Ανατολής μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο».
Η επιμονή στη μακρά διάρκεια δεν είναι απλώς μεθοδολογική αλλά ερμηνευτική: «Το πλαίσιο είναι αυτό της μετάβασης από τους παλιούς κοινοτικούς πληθυσμούς (millets) σε έθνη. Αυτή η νέα κατάσταση δημιουργεί έναν αναπροσανατολισμό των κοινωνιών, των ηγεσιών και των διεθνών δρώντων».
Διπλωματία και δεσμεύσεις: Οι ρίζες μιας σύγκρουσης
Ο συγγραφέας επισημαίνει ότι, στην ελληνική συζήτηση, η Διακήρυξη Μπάλφουρ συχνά υπεραπλουστεύεται.
«Με αφετηρία τη Διακήρυξη Μπάλφουρ του 1917 και την εντολή της Κοινωνίας των Εθνών προς τη Μεγάλη Βρετανία για τη δημιουργία ενός εβραϊκού κρατικού σχηματισμού μελλοντικά, η βρετανική εξωτερική πολιτική θα ορίσει τους όρους και τις συνθήκες συνύπαρξης Εβραίων και Αράβων - συχνά προσπαθώντας για μια πολιτική ισορροπιών ανάμεσα στις δύο εθνότητες».
Όμως η περίοδος δεν ήταν χωρίς αντιφάσεις: «Την ίδια περίοδο (1918-1923) λαμβάνει χώρα και η διαδικασία μετασχηματισμού όλων των πληθυσμών της Εγγύς Ανατολής - μια διαδικασία εντάσεων, διεκδικήσεων και ανταγωνισμών».
Όταν η Μεγάλη Βρετανία χάνει τον έλεγχο
Όπως εξηγεί ο Μπουρούτης, το 1936 με την αραβική εξέγερση, οι Βρετανοί προσπαθούν να διαχειριστούν μια κατάσταση που ξεφεύγει από τα χέρια τους:
«Από το 1936 μέχρι την έκθεση της Επιτροπής Πιλ, το Λονδίνο θα προσπαθήσει να διαχειριστεί μια κατάσταση που δείχνει να βρίσκεται στο “χείλος του γκρεμού”. Η Επιτροπή Πιλ το 1937 θα καταλήξει στην ιδέα του διαχωρισμού της περιοχής».
Και εδώ φτάνει στο πρώτο μεγάλο «χαμένο παράθυρο» της ιστορίας: «Η πρόταση της Επιτροπής Πιλ αποτελεί την πρώτη ιδέα για μια λύση ‘δύο κρατών’. Απορρίπτεται όμως κατηγορηματικά από τους Άραβες και τον ηγέτη της περιοχής, τον μεγάλο μουφτή της Ιερουσαλήμ Χουσεϊνί».
Το 1947, το σχέδιο του ΟΗΕ και οι συνέπειες
Για την πρόταση του ΟΗΕ το 1947, ο συγγραφέας τονίζει την ακρίβεια και την πληρότητά της:
«Η πρόταση του ΟΗΕ για δύο κράτη το 1947 είναι μια εξαιρετικά λεπτομερής πρόταση: προβλέπει σύνορα, οικονομικές λειτουργίες, διάδρομοι επικοινωνίας, εκμεταλλεύσεις υδάτων, θρησκευτικά τοπόσημα. Και αυτή απορρίπτεται μετ’ επιτάσεως από την αραβική πλευρά».
Αμέσως μετά, «ακολουθεί ο πόλεμος του 1948-1949 και η μεγάλη παλαιστινιακή καταστροφή που θα σηματοδοτήσει την αρχή του προσφυγικού ζητήματος».
Η παλαιστινιακή ταυτότητα και τα χαμένα χρόνια 1948-1967
Ο Μπουρούτης υπογραμμίζει κάτι συχνά άγνωστο στον δημόσιο λόγο: «Μετά την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ και το 1949, η Γάζα περνά υπό αιγυπτιακή κατοχή και η Δυτική Όχθη του Ιορδάνη, η ανατολική Ιερουσαλήμ και η Παλιά Πόλη υπό ιορδανική. Η Ιορδανία, μάλιστα, ενσωματώνει τις περιοχές αυτές στο βασίλειό της. Το 1948, δηλαδή, δεν δημιουργείται αραβικό - παλαιστινιακό κράτος -και αυτό δεν οφείλεται στο Ισραήλ, αλλά στις αραβικές ηγεσίες».
Εξηγεί, δε, την καθυστέρηση στη συγκρότηση ταυτότητας: «Η παλαιστινιακή εθνική ταυτότητα, διαχωριζόμενη από την αραβική, συγκροτείται σταδιακά, κυρίως μετά το 1959 με τη Φατάχ και μετά το 1964 με την ίδρυση της ΟΑΠ».
Οι πόλεμοι που αλλάζουν τον χάρτη (1956-1973)
Το δεύτερο μισό του βιβλίου είναι αφιερωμένος στους μεγάλους πολέμους. Ο συγγραφέας εξηγεί:
«Ο πόλεμος του 1956, ο Πόλεμος των Έξι Ημερών το 1967 και ο Πόλεμος του Γιομ Κιπούρ το 1973 αλλάζουν ριζικά τη γεωγραφία και τις ισορροπίες στη Μέση Ανατολή. Με ενδιαφέρει όχι μόνο η στρατιωτική εξέλιξη αλλά το πώς οι κοινωνίες αντιλαμβάνονται την απειλή και πώς κάθε νέα σύγκρουση γεννά την επόμενη».
Το σημείο κορύφωσης είναι η κίνηση του Σαντάτ: «Η επίσκεψη του Αιγύπτιου προέδρου Σαντάτ στην Ιερουσαλήμ, στην Κνεσέτ, το 1977, είναι μια ιστορική στιγμή τεράστιας σημασίας: για πρώτη φορά ένα αραβικό κράτος αναγνωρίζει το Ισραήλ. Αυτό θα οδηγήσει τελικά στη Συνθήκη Ειρήνης Αιγύπτου-Ισραήλ το 1979».
Τα στερεότυπα που εμποδίζουν την κατανόηση
Ο Μπουρούτης στέκεται ιδιαίτερα στην ανάγκη αποφυγής σχημάτων καλού-κακού:
«Αποφεύγω τα διπολικά σχήματα ‘καλοί-κακοί’. Οι κοινωνίες είναι πολυσύνθετες. Στο Ισραήλ υπάρχουν 21% Άραβες πολίτες. Υπάρχουν υπερορθόδοξοι Εβραίοι που δεν αναγνωρίζουν καν το κοσμικό κράτος, δεν υπηρετούν στον στρατό. Αντίστοιχα, και στον αραβικό κόσμο υπάρχουν τεράστιες διαφοροποιήσεις».
Προσθέτει, δε, πως «η δουλειά του ερευνητή είναι να κατανοεί, όχι να περιχαρακώνει. Να φωτίζει τις πηγές και τις διαδικασίες. Να δίνει εργαλεία κατανόησης, όχι συνθήματα».
Ένα βιβλίο επίκαιρο χωρίς να γράφτηκε για την επικαιρότητα
Σχετικά με το κατά πόσο το βιβλίο «συνομιλεί» με το σήμερα, ο Μπουρούτης λέει: «Το βιβλίο δεν γράφτηκε για την επικαιρότητα. Αλλά δυστυχώς η επικαιρότητα το έκανε επίκαιρο. Θέλω να δώσω στον αναγνώστη τα ιστορικά εργαλεία για να ερμηνεύσει τη σημερινή κατάσταση».
Και προαναγγέλλει τη συνέχεια: «Ο δεύτερος τόμος, που θα καλύπτει την περίοδο από το 1973 μέχρι σήμερα, είναι ήδη υπό προετοιμασία».
Αύριο, στην αίθουσα «Μανώλης Αναγνωστάκης», το βιβλίο θα παρουσιαστεί για πρώτη φορά στο κοινό της Θεσσαλονίκης. «Χαίρομαι που το βιβλίο παρουσιάζεται στη Θεσσαλονίκη. Είναι μια πόλη με βαθιά σχέση με τη διεθνή πολιτική σκέψη και το πανεπιστήμιό της», καταλήγει ο συγγραφέας.
