Κάθε πρωί, εκατομμύρια Ευρωπαίοι ξυπνούν, πηγαίνουν στη δουλειά τους, εργάζονται σκληρά και το βράδυ επιστρέφουν σε σπίτια όπου υπολογίζουν πόσα χρήματα τους απομένουν για το φαγητό, το ρεύμα και τα απρόοπτα.
Δεν είναι άνεργοι. Δεν είναι άστεγοι. Είναι οι «εργαζόμενοι φτωχοί» της σύγχρονης Ευρώπης -ένα φαινόμενο που διαψεύδει τη βασική υπόσχεση της εργασίας: Ότι αυτή προσφέρει αξιοπρεπές επίπεδο ζωής.
Και όμως, πίσω από τη σταθερή απασχόληση, όλο και περισσότεροι εργαζόμενοι ζουν μία πραγματικότητα φτώχειας που μοιάζει αόρατη.
Ανησυχητικές διαστάσεις
Στην Ελλάδα, το πρόβλημα λαμβάνει ανησυχητικές διαστάσεις. Σύμφωνα με την πρόσφατη έκθεση της Eurostat «Key Figures on European Living Conditions - 2025 edition», ένας στους εννέα εργαζόμενους στη χώρα (11%) ζει κάτω από το όριο της φτώχειας, παρά το γεγονός ότι διαθέτει σταθερή εργασία. Το ποσοστό αυτό υπερβαίνει κατά πολύ τον ευρωπαϊκό μέσο όρο του 8% και κατατάσσει την Ελλάδα στην πέμπτη θέση ανάμεσα στις 27 χώρες της Ένωσης.
Μόνο το Λουξεμβούργο (13%), η Βουλγαρία (12%) και η Ισπανία (11,5%) βρίσκονται σε χειρότερη μοίρα. Στον αντίποδα, χώρες όπως η Φινλανδία (2,4%), η Τσεχία (4,5%) και το Βέλγιο (5%) αποδεικνύουν ότι η εργασία μπορεί -και πρέπει- να αποτελεί εχέγγυο κοινωνικής ασφάλειας.
Πίσω από αυτά τα ποσοστά βρίσκονται εργαζόμενοι που, ενώ προσφέρουν καθημερινά, δυσκολεύονται να εξασφαλίσουν τα βασικά. Πίσω από τα ψυχρά στατιστικά στοιχεία κρύβονται ιστορίες που σοκάρουν: Το 29,3% των μισθωτών στην Ελλάδα δηλώνει ότι δεν μπορεί να διαθέσει ούτε ένα μικρό ποσό για προσωπική χρήση κάθε εβδομάδα. Σχεδόν ένας στους τέσσερις (23,5%) αποφεύγει να συμμετάσχει σε οποιαδήποτε δραστηριότητα αναψυχής. Η εργασία, με άλλα λόγια, έχει πάψει να είναι μέσο κοινωνικής ένταξης και έχει καταντήσει μία απλή στρατηγική επιβίωσης.
Η σοβαρή υλική στέρηση - Πέρα από τους αριθμούς
Τα στοιχεία του Ινστιτούτου Εργασίας της ΓΣΕΕ για το 2024 φωτίζουν μία ακόμα πιο σκοτεινή πλευρά της πραγματικότητας. Το 8,8% των μισθωτών στην Ελλάδα αντιμετωπίζει σοβαρή υλική και κοινωνική στέρηση -ένα ποσοστό που κατατάσσει τη χώρα στη δεύτερη χειρότερη θέση της ΕΕ, μετά τη Βουλγαρία (9,5%), και είναι περισσότερο από διπλάσιο του ευρωπαϊκού μέσου όρου (3,8%).
Τι σημαίνει όμως «σοβαρή υλική και κοινωνική στέρηση»; Σημαίνει ότι χιλιάδες εργαζόμενοι δεν μπορούν να θερμάνουν επαρκώς το σπίτι τους, να πληρώσουν το ρεύμα στην ώρα του, να αγοράσουν ένα καινούριο ζευγάρι παπούτσια ή να προσφέρουν στα παιδιά τους ένα ζεστό γεύμα κάθε μέρα.
Το πιο εντυπωσιακό είναι το ποσοστό υποκειμενικής φτώχειας, δηλαδή πόσοι αισθάνονται φτωχοί, που ανέρχεται στο 57,1% για τους μισθωτούς. Περισσότεροι από τους μισούς εργαζόμενους στην Ελλάδα ζουν με μία διαρκή αίσθηση οικονομικής ανασφάλειας. Πρόκειται για την υψηλότερη τιμή στην Ευρώπη, 28,6 ποσοστιαίες μονάδες πάνω ακόμα και από τη Βουλγαρία.
Όταν η ανεργία δεν είναι το χειρότερο
Το φαινόμενο δεν περιορίζεται στους μισθωτούς. Η σοβαρή υλική και κοινωνική στέρηση φτάνει στο 41% για τους ανέργους, το 30,4% για τους συνταξιούχους και το 20,6% για τους μη οικονομικά ενεργούς πολίτες. Δηλαδή, ακόμα και εκείνοι που «υποτίθεται» ότι έχουν σταθερό εισόδημα, ζουν με μόνιμη ανασφάλεια.
Το 61,7% των ανέργων δεν μπορεί να διαθέσει ούτε ένα μικρό ποσό για εβδομαδιαία προσωπική χρήση, ενώ ακόμα και το 30,4% των συνταξιούχων αντιμετωπίζει την ίδια δυσκολία. Όλες οι κατηγορίες κατέγραψαν αύξηση σε σχέση με το 2023 -απόδειξη ότι η κοινωνική πίεση επιμένει, παρά τη συγκρατημένη βελτίωση των δεικτών απασχόλησης.
Ένα ευρωπαϊκό πρόβλημα με ελληνική ένταση
Η Eurostat επισημαίνει ότι 93,3 εκατομμύρια Ευρωπαίοι, το 21% του πληθυσμού, απειλούνται από φτώχεια ή κοινωνικό αποκλεισμό. Από αυτούς, 71,1 εκατομμύρια βρίσκονται ήδη κάτω από το όριο της φτώχειας. Δεν πρόκειται για ένα «ελληνικό φαινόμενο», αλλά η ελληνική εκδοχή του είναι από τις οξύτερες στην ήπειρο.
Η Eurostat αποδίδει τα υψηλά ποσοστά φτώχειας σε χαμηλούς μισθούς, μερική απασχόληση χωρίς προοπτική εξέλιξης και εργασιακή επισφάλεια που πλήττει κυρίως νέους και εργαζόμενους στον ιδιωτικό τομέα υπηρεσιών. Στις χώρες με υψηλά ποσοστά «εργαζόμενων φτωχών» παρατηρείται έντονη διάβρωση της αγοραστικής δύναμης, ενώ οι ανατιμήσεις σε ενέργεια, στέγαση και τρόφιμα έχουν επιβαρύνει δραματικά τα νοικοκυριά.
Η Ελλάδα στον ευρωπαϊκό χάρτη της φτώχειας
Η Ελλάδα υπολείπεται όχι μόνο χωρών της περιφέρειας, όπως η Πορτογαλία (9,2%), αλλά και χωρών της ανατολικής Ευρώπης: Ρουμανία 7,8%, Ουγγαρία 5,4%, Σλοβακία 3,3%.
Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ σε μονάδες αγοραστικής δύναμης (PPS) το 2023 αποκαλύπτει τις βαθιές ανισότητες: Οι φτωχότερες Περιφέρειες -Βόρειο Αιγαίο, Ήπειρος, Ανατολική Μακεδονία-Θράκη- κυμαίνονται μεταξύ 16.100 και 17.100 PPS, μόλις στο 44%-47% της Αττικής (36.700 PPS). Εξαιρουμένης της Αττικής και του νοτίου Αιγαίου, σε όλες τις υπόλοιπες Περιφέρειες το κατά κεφαλήν ΑΕΠ είναι χαμηλότερο του εθνικού μέσου όρου.
Το παράδοξο της εργασίας χωρίς αξιοπρέπεια
Η εργασία δεν εγγυάται πλέον αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης. Είναι το νέο κοινωνικό παράδοξο της Ευρώπης: Να δουλεύεις κανονικά, αλλά να παραμένεις φτωχός.
Η στασιμότητα των μισθών, σε συνδυασμό με την άνοδο του κόστους ζωής, έχει δημιουργήσει μία πραγματικότητα όπου οι εργαζόμενοι «τρέχουν να μείνουν στη θέση τους», και συχνά ούτε αυτό καταφέρνουν. Η ακρίβεια εξακολουθεί, σε κάθε δημοσκόπηση, να θεωρείται το σημαντικότερο πρόβλημα της χώρας. Και δικαιολογημένα: Όταν το 29,3% των μισθωτών δεν μπορεί να διαθέσει ούτε λίγα ευρώ την εβδομάδα για προσωπική χρήση και το 23,5% αποφεύγει ακόμα και τις πιο απλές μορφές αναψυχής, τότε μιλάμε για μία κοινωνία που στερείται τις στοιχειώδεις προϋποθέσεις ευημερίας.
Οι πολιτικές που λείπουν
Η ενεργός στήριξη του εισοδήματος, η αναβάθμιση των συνθηκών εργασίας και η προοδευτική αναδόμηση των θεσμών της αγοράς εργασίας αποτελούν, σύμφωνα με το ΙΝΕ/ΓΣΕΕ, αναγκαίες παρεμβάσεις για να ανακοπεί η διογκούμενη αβεβαιότητα και να ενισχυθεί η ευημερία των πολιτών, διαφορετικά η χώρα κινδυνεύει να παραμείνει σε σταθερό κοινωνικό και οικονομικό μαρασμό.
Διότι, όταν η εργασία δεν προστατεύει από τη φτώχεια, τότε η κοινωνία δεν προοδεύει· απλώς συνηθίζει στη φτώχεια. Και αυτό είναι ίσως το πιο επικίνδυνο φαινόμενο της εποχής μας.
