Την ώρα που η Τοπική Αυτοδιοίκηση βρίσκεται εγκλωβισμένη σε θεσμικά κενά, οικονομικές εξαρτήσεις και έναν γραφειοκρατικό λαβύρινθο ανάμεσα σε συντρέχουσες και συγκρουσιακές αρμοδιότητες, ο νέος Κώδικας Αυτοδιοίκησης αποτελεί αναμφίβολα μια από τις πιο συστηματικές προσπάθειες εκσυγχρονισμού της τοπικής διοίκησης των τελευταίων δεκαετιών. Σε μία εποχή που οι Δήμοι καλούνται να ανταποκριθούν σε νέες, σύνθετες και δύσκολες απαιτήσεις, ο Κώδικας έρχεται να επαναπροσδιορίσει τον τρόπο με τον οποίο οργανώνεται και λειτουργεί το σύστημα. Δεν είναι υπερβολή να ειπωθεί ότι κανένα άλλο πεδίο του δημόσιου βίου δεν ταλαιπωρήθηκε τόσο από διάσπαρτες, εδώ κι εκεί, διατάξεις και ασαφείς αρμοδιότητες όσο η αυτοδιοίκηση. Σε αυτό το περιβάλλον, ο Κώδικας μοιάζει με μία ευπρόσδεκτη, ώριμη παρέμβαση. Με ενιαίο πλαίσιο, καθαρές διαδικασίες και οριοθέτηση αρμοδιοτήτων, η κυβέρνηση επιχειρεί να αντιμετωπίσει παθογένειες που επί χρόνια υπονόμευαν την αποτελεσματικότητα των δήμων και των περιφερειών. Πρόκειται για μία μεταρρύθμιση που, ανεξαρτήτως πολιτικών ενστάσεων, δείχνει σοβαρότητα και συνέπεια στο επίπεδο της διοικητικής οργάνωσης. Όμως, όσο στιβαρό κι αν είναι το τεχνοκρατικό του υπόβαθρο, παραμένει ένα κρίσιμο ερώτημα: Έχει το πολιτικό βάθος που χρειάζονται οι τοπικές κοινωνίες του 2026; Στη χώρα μας όπου οι τοπικές κοινωνίες δοκιμάζονται από ανισότητες, καθυστερήσεις σε κρίσιμες υποδομές και ελλείψεις σε οικονομικούς πόρους ο Κώδικας φέρνει μαζί του μία αναπόφευκτη πολιτική σύγκρουση εκεί όπου η τοπική εξουσία συναντά την κεντρική: Ποιος θα αποφασίζει τελικά για την καθημερινότητα των πολιτών;
Ο Νέος Κώδικας είναι ένα μοντέρνο εργαλείο εκσυγχρονισμού και πράγματι, πρόκειται για μία μεταρρύθμιση με βάθος, έκταση και φιλοδοξία. Όμως, πίσω από την τεχνοκρατική του δομή, παραμένει το πολιτικό ερώτημα: Αρκεί ένας καλά σχεδιασμένος κώδικας για να αλλάξει ουσιαστικά η λειτουργία της αυτοδιοίκησης; Η συζήτηση, λοιπόν, δεν είναι τεχνική -είναι βαθιά πολιτική. Γιατί πίσω από τα άρθρα και τις διατάξεις κρίνεται το αν η Αυτοδιοίκηση θα είναι ένας ζωντανός πυλώνας δημοκρατίας ή αν θα αποτελεί έναν απλό εκτελεστικό βραχίονα των κεντρικών υπουργείων.
Αποσαφήνιση αρμοδιοτήτων
Ο νέος Κώδικας επιδιώκει να λύσει μία σειρά από χρόνια θεσμικά προβλήματα. Πρώτα απ’ όλα, συγκεντρώνει και οργανώνει το διάσπαρτο θεσμικό πλαίσιο που εδώ και χρόνια δημιουργούσε σύγχυση, επικαλύψεις αρμοδιοτήτων και διοικητικές καθυστερήσεις. Με ενιαίες διαδικασίες, σαφέστερο καταμερισμό ευθυνών και πιο καθαρές γραμμές εποπτείας, η κυβέρνηση επιχειρεί να βάλει τέλος στον κατακερματισμό που συχνά οδηγούσε σε δυσλειτουργίες. Με το νέο πλαίσιο συστηματοποιούνται οι αρμοδιότητες Δήμων και Περιφερειών, ορίζονται καθαρά οι ρόλοι της διοίκησης, μειώνεται ο κίνδυνος συγκρούσεων και καθυστερήσεων, ενισχύονται οι διαδικασίες διαφάνειας και χρηστής διαχείρισης. Αυτό το σκέλος είναι δίχως αμφιβολία θετικό. Για τη Βόρεια Ελλάδα, όπου οι γεωγραφικές αποστάσεις, η ποικιλία των τοπικών αναγκών και οι αναπτυξιακές ανισότητες είναι μεγάλες, η ύπαρξη καθαρών κανόνων μπορεί να αποδειχθεί καθοριστική.
Ο Κώδικας εισάγει μηχανισμούς που ενισχύουν τη λειτουργικότητα των ΟΤΑ με πιο ξεκάθαρα πρότυπα διοικητικής λειτουργίας και σαφέστερη αντιστοίχιση αρμοδιοτήτων και ευθυνών, με ενιαίες διαδικασίες διοικητικών πράξεων και βελτιωμένους κανόνες εποπτείας και ελέγχου, με νέα πρότυπα διαφάνειας και οικονομικής λογοδοσίας. Αυτό δεν είναι αμελητέο, ειδικά για Δήμους και περιφέρειες που αντιμετωπίζουν καθημερινά μία περίπλοκη γραφειοκρατική πραγματικότητα. Αν αυτά εφαρμοστούν σωστά, μπορούν να οδηγήσουν σε σημαντική μείωση γραφειοκρατίας και να δημιουργήσουν ένα διοικητικό περιβάλλον στο οποίο οι Δήμοι και οι περιφέρειες θα μπορούν επιτέλους να λειτουργούν με τρόπο συγκρίσιμο προς τα ευρωπαϊκά πρότυπα.
Μεγαλύτερη τόλμη
Και εδώ αρχίζει η πολιτική συζήτηση. Παρά τα θετικά στοιχεία, αναδεικνύεται ένα δεύτερο επίπεδο συζήτησης: Ο Κώδικας λύνει τα διοικητικά προβλήματα, αλλά δεν παρεμβαίνει με την ίδια τόλμη στα πολιτικά. Γιατί, παρά τη σοβαρή τεχνοκρατική δουλειά δεν αγγίζει με την ίδια ένταση το πολιτικό σκέλος της Αυτοδιοίκησης: Τη συμμετοχή, την τοπική δημοκρατία, τη σχέση των τοπικών αρχών με το κεντρικό κράτος. Η αποκέντρωση, η ενεργός συμμετοχή των πολιτών, η ενίσχυση των τοπικών πρωτοβουλιών και η συγκρότηση μίας Αυτοδιοίκησης με πραγματική πολιτική αυτονομία και οικονομική αυτοτέλεια παραμένουν ερωτήματα χωρίς ξεκάθαρη απάντηση. Ο Κώδικας θέτει λειτουργικούς κανόνες, όμως δεν απαντά οριστικά στο κρίσιμο δίλημμα: Ποιος αποφασίζει πραγματικά για τις τοπικές υποθέσεις -το κέντρο ή οι τοπικές αρχές; Τίθενται λοιπόν κρίσιμα ερωτήματα: Μπορεί ο εξορθολογισμός μόνος του να δημιουργήσει μία πιο ισχυρή Αυτοδιοίκηση; Η αποκέντρωση παραμένει πραγματικός στόχος; Μπορεί να αποκτήσει επάρκεια πόρων και οικονομική αυτοτέλεια ένας Δήμος χωρίς ξεκάθαρη, σταθερή και ισχυρή χρηματοδότηση; Ποια εργαλεία συμμετοχής των πολιτών προβλέπονται και πόσο εφαρμόσιμα είναι; Πόσο ισχυρή θα είναι η φωνή των περιφερειών σε αναπτυξιακές στρατηγικές; Θα περάσουμε από την «τυπική» αποκέντρωση στην πραγματική μεταφορά εξουσιών που θα συνοδεύεται από αντίστοιχους οικονομικούς πόρους, ώστε να εξασφαλίζεται η βιωσιμότητα και να παρέχονται οι ποιοτικές υπηρεσίες που δικαιούνται οι πολίτες; Αυτά τα ερωτήματα δεν σκοπεύουν να μειώσουν τη σημασία του Κώδικα. Αναδεικνύουν, όμως, την ανάγκη για το επόμενο βήμα.
Το αποτύπωμα στη Μακεδονία
Η Μακεδονία έχει κάθε λόγο να ενδιαφέρεται για την επιτυχία της μεταρρύθμισης. Πρόκειται για περιοχή με έντονη αστική συγκέντρωση (Θεσσαλονίκη), μεγάλες αγροτικές και ημιορεινές εκτάσεις, κρίσιμες υποδομές μεταφορών, σημαντικές αναπτυξιακές ανισότητες. Ένα καθαρό θεσμικό πλαίσιο μπορεί να επιτρέψει σε Περιφέρειες και Δήμους: Να τρέξουν έργα πιο γρήγορα, να αξιοποιήσουν ευρωπαϊκά κονδύλια με μεγαλύτερη ευελιξία, να συνεργαστούν πιο αποτελεσματικά με το κεντρικό κράτος, να σχεδιάσουν περισσότερο μακροπρόθεσμα και λιγότερο αποσπασματικά. Ο νέος Κώδικας Αυτοδιοίκησης αναμένεται να έχει ουσιαστικό αποτύπωμα στη Μακεδονία, ενισχύοντας τον θεσμικό ρόλο των μεγάλων Δήμων και των περιφερειακών αρχών, δίνοντάς τους μεγαλύτερη ταχύτητα σε έργα και στρατηγικό σχεδιασμό, αλλά ταυτόχρονα φέρνει σε δύσκολη θέση μικρούς και ορεινούς Δήμους που καλούνται να ανταποκριθούν σε πιο απαιτητικές διαδικασίες με λιγότερους πόρους. Από τη μία, η περιοχή αποκτά περισσότερα εργαλεία για αναπτυξιακό σχεδιασμό, διεθνείς και διασυνοριακές συνεργασίες και αξιοποίηση πόρων -ιδιαίτερα σε κέντρα με βιομηχανικό, ενεργειακό ή τουριστικό προφίλ. Από την άλλη, οι νέοι μηχανισμοί λογοδοσίας, οι μεταβολές στις αρμοδιότητες και οι αλλαγές στη λήψη αποφάσεων αναμένεται να αναδιαμορφώσουν το πολιτικό τοπίο σε δήμους και περιφέρειες της Μακεδονίας. Συνολικά, ο Κώδικας λειτουργεί ως ευκαιρία εκσυγχρονισμού, αλλά και ως πρόκληση προσαρμογής για τις τοπικές αρχές της περιοχής. Αν υπάρξει η πολιτική βούληση και η διοικητική ικανότητα, ο Κώδικας μπορεί να λειτουργήσει ως πραγματικός πολλαπλασιαστής δύναμης στην περιοχή της Μακεδονίας αλλά και όλης της χώρας.
Ο νέος Κώδικας Αυτοδιοίκησης αποτελεί μία σοβαρή, οργανωμένη και αναγκαία μεταρρύθμιση. Η κυβέρνηση πέτυχε κάτι που έλειπε χρόνια: Ένα ενιαίο πλαίσιο λειτουργίας για την Αυτοδιοίκηση, με δομή, σαφήνεια και λογική. Αυτό από μόνο του είναι μία σημαντική κατάκτηση. Έχει τη δυνατότητα να αποτελέσει μία θετική και εποικοδομητική εξέλιξη για την Αυτοδιοίκηση -αλλά η επιτυχία του θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από την ύπαρξη όλων των αναγκαίων πόρων για την οικονομική αυτοτέλεια των Δήμων και την εξασφάλιση ότι η πολιτική βούληση της κεντρικής διοίκησης είναι να δημιουργήσει μία βιώσιμη, οικονομικά δυνατή, σύγχρονη και δημοκρατική τοπική αυτοδιοίκηση.
Το πολιτικό βάθος, όμως, δεν γράφεται σε κανέναν κώδικα.
Γράφεται στην πράξη: Στον τρόπο που θα λειτουργήσουν οι τοπικές αρχές, στη συνεργασία με το κεντρικό κράτος, στη βούληση να μετατραπεί το τεχνοκρατικό υπόβαθρο σε εργαλείο πραγματικής δημοκρατίας και ανάπτυξης. Η κυβέρνηση πρόσφερε μία στιβαρή θεσμική αρχιτεκτονική·τώρα ζητείται το επόμενο βήμα: Η πολιτική αξιοποίησή της, ώστε η αυτοδιοίκηση να γίνει όχι μόνο πιο οργανωμένη, αλλά και πιο δυναμική, πιο αποτελεσματική και πιο κοντά στις ανάγκες των πολιτών.
*Δημοσιεύθηκε στη «ΜτΚ» στις 14.12.2025
