Η Θεσσαλονίκη γιορτάζει κάθε Οκτώβρη με μοναδική λαμπρότητα τη «διπλή γιορτή» της - τη θρησκευτική εορτή του πολιούχου Αγίου Δημητρίου και την ιστορική επέτειο της απελευθέρωσης της πόλης το 1912. Λίγες μόλις ημέρες αργότερα, η εθνική επέτειος της 28ης Οκτωβρίου προσθέτει έναν ακόμη κρίκο στη μνήμη και τον συμβολισμό αυτής της περιόδου, που είναι βαθιά ριζωμένη στην ταυτότητα της πόλης και των κατοίκων της.
Μέσα από τα πρωτοσέλιδα της ιστορικής εφημερίδας «Μακεδονίας» ξετυλίγεται η πορεία μιας πόλης που θυμάται, τιμά και γιορτάζει. Κάθε δημοσίευμα αποτελεί ένα μικρό κομμάτι της συλλογικής μνήμης, ένα τεκμήριο για το πώς η Θεσσαλονίκη έζησε τις στιγμές της απελευθέρωσης, τους εορτασμούς του Αγίου Δημητρίου και τις παρελάσεις της 28ης Οκτωβρίου μέσα στις δεκαετίες.
Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης
Στις 26 και 27 Οκτωβρίου 1913, η εφημερίδα Μακεδονία αποτύπωνε στα πρωτοσέλιδά της το πνεύμα συγκίνησης και υπερηφάνειας που πλημμύριζε τη Θεσσαλονίκη, έναν χρόνο μετά την απελευθέρωσή της.
Η πόλη, «ελεύθερος λαός πλέον», όπως έγραφε, τιμούσε την πρώτη επέτειο της σωτηρίας της από τον τουρκικό ζυγό. Στο φύλλο της 26ης Οκτωβρίου, δεσπόζει ο τίτλος «Η Ημέρα της Ελευθερίας», με το κύριο άρθρο να περιγράφει την ημέρα ως ιερή για κάθε Θεσσαλονικιό. «Του λόγου μας η ψυχή αναγαλλιάζει», σημειώνει ο συντάκτης, τονίζοντας πως η απελευθέρωση «ανέστησε την ψυχήν της πόλεως». Το δημοσίευμα υπενθυμίζει τις θυσίες των αγωνιστών και καλεί τον λαό να τιμήσει με ευγνωμοσύνη «τους ήρωας οίτινες εκόσμησαν τας σελίδας της ιστορίας με το αίμα των». Με συγκινητικά λόγια, η εφημερίδα απευθύνει χαιρετισμό: «Χαιρετάτε την χρυσήν επέτειον… Χαιρετάτε την ημέραν καθ’ ην η Θεσσαλονίκη ανήκει εις την Ελλάδα», προσκαλώντας τους πολίτες να γιορτάσουν την εθνική τους ανάσταση με σεμνότητα και περηφάνια.
Την επόμενη ημέρα, 27 Οκτωβρίου 1913, το πρωτοσέλιδο φέρει τον τίτλο «Η χθεσινή μεγάλη ημέρα - Ο ενθουσιώδης εορτασμός της επετείου της απελευθερώσεως της Θεσσαλονίκης από τον τουρκικόν ζυγόν». Η Μακεδονία περιγράφει με ζωντάνια τη δοξολογία που τελέστηκε «εν τω ιστορικώ ναώ του Αγίου Δημητρίου», την παρουσία του διαδόχου Κωνσταντίνου στους κήπους του Λευκού Πύργου και τη νυχτερινή λαμπαδηφορία που πλημμύρισε τους δρόμους. Η πόλη, γράφει η εφημερίδα, «αντηχεί υπό χαρών και πανηγυρισμών, υπό σημαιών, ασμάτων και δοξολογιών». Ο λαός της Θεσσαλονίκης «εορτάζει μετά συγκινήσεως και περηφανείας την μεγάλην ημέραν», ενώ «πανταχού επικρατεί ενθουσιασμός άπειρος».
Οι εορτασμοί μέσα στις δεκαετίες
«Η Θεσσαλονίκη πανηγυρίζει την απελευθέρωσίν της» και ταυτόχρονα τιμά «την εθνικήν επέτειον του ΟΧΙ». Η ημέρα χαρακτηρίζεται ως «μεγάλη και ιστορική ημέρα των ελευθερίων», ενώ παρουσιάζεται αναλυτικά το εορταστικό πρόγραμμα: δοξολογία στον ιερό ναό του Αγίου Δημητρίου παρουσία του πρωθυπουργού και των αρχών, κατάθεση στεφάνων, παρέλαση στην παραλιακή λεωφόρο και πανηγυρικές εκδηλώσεις στα σχολεία και στο Πανεπιστήμιο. Η πόλη φωταγωγείται και γεμίζει με σημαίες και πλήθος κόσμου που συμμετέχει στους εορτασμούς.
Η «Μακεδονία» αφιερώνει εκτενές άρθρο στη «Βυζαντινή Εορτή του Αγίου Δημητρίου», τονίζοντας ότι ο Άγιος Δημήτριος είναι «ο προστάτης και φύλαξ της πόλεως». Η εφημερίδα περιγράφει τις εκδηλώσεις που τελούνται κάθε χρόνο με βαθιά κατάνυξη: τη μεγαλοπρεπή δοξολογία, τις λιτανείες του ιερού λειψάνου, τους ύμνους και τα εγκώμια που ψάλλονται στον ναό. Όπως σημειώνεται, «ο εορτασμός του Αγίου Δημητρίου συνδέεται με το θάρρος και την πνευματικότητα των Θεσσαλονικέων», οι οποίοι τιμούν τη μνήμη του από τα βυζαντινά χρόνια έως σήμερα.
Όπως αναφέρεται στο πρωτοσέλιδο της 26ης Οκτωβρίου 1957, η Θεσσαλονίκη «πανηγυρίζει την απελευθέρωσίν της και την 17ην επέτειον του ΟΧΙ». Το δημοσίευμα παρουσιάζει αναλυτικά το πρόγραμμα των εκδηλώσεων: δοξολογία στον ιερό ναό του Αγίου Δημητρίου παρουσία των αρχών, κατάθεση στεφάνων, παρέλαση στην παραλία, εορταστικές εκδηλώσεις στα σχολεία και πανηγυρική συνεδρίαση στο Πανεπιστήμιο.
Την ίδια ημέρα, η εφημερίδα φιλοξενεί και άρθρο για τη «Βυζαντινή Εορτή του Αγίου Δημητρίου», με εκτεταμένη αναφορά στη μακραίωνη σχέση του Αγίου Δημητρίου με τη Θεσσαλονίκη, σημειώνοντας πως ο Άγιος αποτελεί «προστάτην και φύλακα της πόλεως». Η εορτή, όπως τονίζεται, διατηρεί τα βυζαντινά της χαρακτηριστικά: λιτανείες του ιερού λειψάνου, εγκωμιαστικοί ύμνοι και συμμετοχή νέων και φοιτητών στις θρησκευτικές τελετές.
Η εφημερίδα της 26ης Οκτωβρίου του 1961 αποδίδει τιμή στον Ελευθέριο Βενιζέλο, τον οποίο αποκαλεί «Ελευθερωτή της Θεσσαλονίκης», υπενθυμίζοντας ότι με τη στρατηγική του απόφαση η Μακεδονική πρωτεύουσα ενσωματώθηκε στην ελεύθερη Ελλάδα στις 26 Οκτωβρίου 1912. Η απελευθέρωση της πόλης αποτέλεσε σημείο καμπής για την ελληνική ιστορία, συμβολίζοντας το τέλος μιας μακραίωνης σκλαβιάς και την αρχή μιας νέας εποχής προόδου και εθνικής υπερηφάνειας.
Το πρωτοσέλιδο της «Μακεδονίας» της 28ης Οκτωβρίου 1980, αφιερωμένο στα 40 χρόνια από το έπος του 1940-41, φέρει τον τίτλο «Πίστη στα ιδανικά της ελευθερίας, της δημοκρατίας και ανεξαρτησίας». Η εφημερίδα δημοσιεύει μηνύματα της πολιτικής ηγεσίας - Καραμανλή, Ράλλη, Παπανδρέου, Ζίγδη, Περισσού και ΕΔΑ -που τονίζουν τη σημασία της εθνικής ενότητας. Ιδιαίτερη μνεία γίνεται στον μεγάλο εορτασμό της Θεσσαλονίκης, όπου πραγματοποιήθηκε στρατιωτική παρέλαση στην παραλιακή λεωφόρο, με πλήθος κόσμου να τιμά τους ήρωες του 1940.
«Η Θεσσαλονίκη πανηγυρίζει την απελευθέρωσιν και την αντίστασιν»
Στα πρωτοσέλιδα της Μακεδονίας των δεκαετιών 1950 και 1960, οι φωτογραφίες από τις παρελάσεις και τους εορτασμούς ζωντανεύουν μια εποχή περηφάνιας και συλλογικής συγκίνησης.
«Τιμή εις τους μαχητάς του 1940-1941 - Το Πανελλήνιον εορτάζει την επέτειον του μεγάλου αντιφασιστικού αγώνος - Μεγαλειώδης στρατιωτική παρέλασις», «Η Θεσσαλονίκη πανηγυρίζει την απελευθέρωσιν και την αντίστασιν», «Η Θεσσαλονίκη εώρτασε με λαμπρότητα και επισημότητα την επέτειον της απελευθερώσεώς της», «Εν ατμόσφαιρα εθνικού μεγαλείου η Θεσσαλονίκη εορτάζει την επέτειον του ΟΧΙ».
Οι τίτλοι αυτοί συνοδεύουν φωτογραφικά καρέ που αποτυπώνουν τη συγκίνηση μιας πόλης σε γιορτή. Στις ασπρόμαυρες εικόνες, στρατιώτες παρελαύνουν με περηφάνια, μαθητές κρατούν τη γαλανόλευκη ψηλά, ενώ τα πλήθη πλημμυρίζουν τους δρόμους της Θεσσαλονίκης με ενθουσιασμό και δάκρυα χαράς. Παρότι χωρίς χρώμα, οι εικόνες αυτές παραμένουν ζωντανές, κουβαλούν τη μνήμη, τη συλλογική ανάταση και το αίσθημα ελευθερίας.
