Η λατρεία του «αθλοφόρου»

Το μαρτύριο του Αγίου Δημητρίου είναι το δεύτερο σημαντικότερο γεγονός των προχριστιανικών ετών της Θεσσαλονίκης, μετά την επίσκεψη του Αγίου Παύλου. Με αυτόν αρχίζει να διαμορφώνεται μία ισχυρή χριστιανική παράδοση της πόλης, η οποία διαρκεί ως τις μέρες μας.

Η λατρεία του Αγίου έρχεται, μετά τον 5ο αιώνα να υποκαταστήσει τις γιορτές των Καβείριων, γι’ αυτό και η εορτή του τοποθετείται σε ίδιες μέρες. Άρχισε να διαδίδεται σε όλον τον κόσμο η θαυματουργή του δράση και η Θεσσαλονίκη έγινε γνωστή ως η «πόλεις του Δημητρίου». Μιλούσαν για θεραπεία ασθενών, απολύτρωση αδίκως αιχμαλώτων, σωτηρία από την πείνα.

Οι ναοί στο όνομά του πληθαίνουν ανά τον κόσμο.

Ο τάφος του αποκτάει μία ιδιαίτερη σημασία για τους νοσούντες, καθώς το σκήνωμα του αποτελεί «ακένωτον πηγήν θείων μύρων».

Την πρώτη μαρτυρία για τη ροή του μύρου την έχουμε από τον Ιωάννη Καμινιάτη τον 10ο αιώνα, όπως και την ελπίδα που διατηρούν οι κάτοικοι της Θεσσαλονίκης για τη σωτηρία τους από τους Φράγκους, προσευχόμενοι σε αυτόν. Έτσι αποκτήθηκε το προσωνύμιο του «μυροβλήτη», με το οποίο έκτοτε χαρακτηρίζεται.

Από τα χρόνια εκείνα αναπτύχθηκε και η συνήθεια των πιστών να κουβαλούν το μύρο για τους συγγενείς τους, σε μικρά πεπλατυσμένο φιαλίδια, που ονομάζονταν κουτρόβια.

Η κύρια «αποστολή» του Αγίου ήταν να προστατεύει την πόλη και τους άρχοντές της και μόνον η περίπτωση του Αγίου Μάρκου με τη Βενετία μπορούν να συγκριθούν σε επίπεδο σύνδεσης πόλης και πολιούχου.

Φυσικά, στην αρχαιότητα η Παλλάς Αθηνά έδωσε με τον τρόπο της το σχετικό βηματισμό. Οι κάτοικοι έκτισαν την εκκλησία σαν τόπο κατοικίας του Αγίου, ώστε να είναι πάντοτε κοντά τους. Έτσι τον ονομάζουν, εκτός από πολιούχο, φιλόπολη, σωσίπατρη και υπέρμαχο εναντίον των βαρβάρων.

Ο μεγαλύτερος όρκος των κατοίκων γίνεται στο όνομά του: «Μα τον σον και ημών Δημήτριος, τον κηδεμόνα της Θεσσαλονίκης και πολιούχον» ή πάλι του αποδίδουν την ιδιότητα «του κοινού της χώρας απάσης παρά τω Θεώ πρεσβευτού».

Περπατώντας επάνω στον Θερμαϊκό ξεσηκώνει τρικυμία και καταποντίζει τα καράβια των όποιων πολιορκητών. Επάνω στα κάστρα, με τη μορφή απλού στρατιώτη γκρεμίζει όσους αποπειρώνται να σκαρφαλώσουν στα τείχη της ή ως καβαλάρης, πάνω σε λευκό άλογο, καταδιώκει όσους τολμούν να πολιορκήσουν την πόλη.

Το βιβλίο των θαυμάτων του αναφέρει ότι όλα τούτα δεν τα βλέπουν μόνον οι Θεσσαλονικείς και ενθαρρύνονται, αλλά και οι εχθροί. Ακόμα και στο Σαραντάπορο (καθοριστική μάχη του ελληνικού στρατού για την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης) κάποιοι Έλληνες στρατιώτες ανέφεραν ότι τον είδαν να στέκεται πάνω από τα κανόνια των εχθρών και να τους εκτυφλώνει με τη λάμψη τους. Είναι ο Άγιος που συγκεντρώνει τον μεγαλύτερο αριθμό θαυμάτων, σύμφωνα με τις εκκλησιαστικές γραφές.

Νωρίς καθιερώθηκε ολόκληρος μήνας για τον εορτασμό της μνήμης του, από την 1η Οκτωβρίου ως την 3η Νοεμβρίου. Η τιμητική πομπή της γιορτής του ξεκινούσε από τις στοές των χαλκωματάδων, γύρω από την Παναγία Χαλκέων, όπου έγινε η σύλληψή του, ως την εκκλησία του. Στη δε εβδομάδα μεταξύ 20 και 27 Οκτωβρίου, έξω από τα τείχη, πραγματοποιούταν η μεγάλη πανήγυρις των Δημητρίων και συνέρρεαν προσκυνητές από τη Βαλκανική, τη νότια Ρωσία, την Ιταλία, την Ιβηρίτη, ακόμη και Κέλτες. Οι πραματευτάδες πουλούσαν κυρίως κρασιά, μέλι, κερί και άλλα τέτοια.

Ο Άγιος Δημήτριος στην Αιθιοπία

Ταξιδεύοντας στην Αιθιοπία, μία χώρα με πλειοψηφία του ορθόδοξου χριστιανισμού, ανάμεσα στα θρησκεύματά της, βρέθηκα μπροστά σε μία έκπληξη. Με την ονομασία της να έχει καθαρά ελληνική καταγωγή (σύνθετη από το αιθώς=καπνός και το όψη), κάτι που φανερώνει μία σύνδεση εκτεινόμενη σε βάθος χρόνου, γνώρισε το χριστιανισμό, όταν έφτασε ως εκεί η βυζαντινή αυτοκρατορία και τον δίδαξε στους κατοίκους της. Έτσι, η χώρα είναι διάσπαρτη από σχετικές μνήμες, αλλά κορυφαία στιγμή τους είναι η Λαλιμπέλα, μία έκταση όπου κυριαρχεί ένα μικρό αρχιτεκτονικό θαύμα, μία συστάδα ενιά (όσοι οι άγγελοι της διάδοσης του χριστιανισμού στην περιοχή) υπόσκαφων ναών, όπως οικοδομήθηκε γύρω στο 10ο αιώνα.

Για να φτάσει κάποιος στην πόλη της Λαλιμπέλα, τουλάχιστον αυτήν την εποχή, τα πράγματα είναι κατά περιόδους δύσκολα, καθώς ο εμφύλιος πόλεμος αγγίζει τα περίχωρά της. Για παράδειγμα, προσφάτως, οπότε και βρέθηκα εκεί, τα πράγματα ήταν σχετικά ασφαλή, με τον πόλεμο να φτάνει στα 40 χιλιόμετρα από την πόλη. Άλλες φορές η «φωτιά» πλησιάζει τους κατοίκους, οπότε η μετάβαση εκεί γίνεται απαγορευτική.

Για την είσοδο στη μεγάλη έκταση που καλύπτουν οι ναοί απαιτείται η καταβολή 100 δολαρίων και άλλων 50 για την υποχρεωτική συνοδεία του ξεναγού. Αυτός, λοιπόν, αναλαμβάνει να σε περιπλανήσει στις λαβυρινθώδεις στοές, που συνδέουν τους ναούς μεταξύ τους. Σημαντικότερος όλων αυτός του Αγίου Γεωργίου, με το σκαμμένο σταυρό στην κορυφή του, ο πλέον γνωστός και οικοδομικά άρτιος. Όλες οι εκκλησίες βρέθηκαν κτισμένες σε ιδιαίτερο βάθος, τέτοιο που η κορυφή τους να αγγίζει την επιφάνεια του εδάφους. Ο αυτοκράτορας της Αιθιοπίας, μετά από σχετικό όνειρο, προχώρησε στην κατασκευή του μικρού θαύματος.

Ανάμεσα στους ναούς βρεθήκαμε, με κάποια ιδιαίτερη χαρά είναι αλήθεια, μπροστά σε αυτόν του Αγίου Δημητρίου. Μία αγιογραφία του, ευρισκόμενη στο έδαφος, που μας έδωσε ακόμη μεγαλύτερη χαρά, όταν αντιληφθήκαμε ότι στο βάθος της είχε ιστορηθείς ο Λευκός Πύργος, κάτι που αποδείκνυε τη στενή σύνδεση του Αγίου με την πόλη. Φυσικά, ο ντόπιος ξεναγός δε γνώριζε ούτε τη Θεσσαλονίκη ούτε τη σχέση του Αγίου με αυτήν. Ωστόσο, φαίνεται ότι ο αγιογράφος την ήξερε και την απέδωσε, έστω και διακριτικά, κάτι που οφείλεται στην «παγκοσμιότητα» του Αγίου.

Εντυπωσιακές είναι και οι τελετές εορτασμού των αγίων αυτών των εκκλησιών, όπου, μετά από μεγάλη νηστεία, συγκεντρώνονται οι πιστοί από τα χαράματα, ψέλνοντας χριστιανικούς ύμνους, σε αφρικανική εκδοχή, με τη συνοδεία μεγάλων ταμπούρλων. Παρά ταύτα, ο χριστιανός, από οποιαδήποτε χώρα και αν προέρχεται, συγκινείται από τη λιτή, αλλά μυσταγωγική τελετή, τις ρυθμικές μελωδίες, υποβοηθούμενα από το ημίφως, που χαρίζει η μοναδική θέση των ναών, ως προς το γήινο επίπεδο. Εκεί ο Άγιος Δημήτριος μετατρέπεται, έτσι, σε έναν οικουμενικό άγιο.