Tου Δημήτρη Γουλή, επίκουρου καθηγητή ΑΠΘ
Το υπουργείο Παιδείας ανακοίνωσε ότι από το 2026-27 η Α’ Λυκείου θα υποδεχθεί το νέο Εθνικό Απολυτήριο, μία μεταρρύθμιση που φιλοδοξεί να αλλάξει ριζικά τον χαρακτήρα της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Οι μαθητές δεν θα κρίνονται πλέον μόνο από τις πανελλαδικές εξετάσεις, αλλά από τη συνολική τους πορεία και στις τρεις τάξεις του Λυκείου, με μεγαλύτερη βαρύτητα στη Γ’ Λυκείου. Παράλληλα, θα αναγνωρίζονται ξένες γλώσσες και ψηφιακές δεξιότητες, ενώ η Τράπεζα Θεμάτων θα επιχειρήσει να εξασφαλίσει κοινά κριτήρια αξιολόγησης για όλους.
Η Ελλάδα ακολουθεί δρόμους που έχουν ήδη χαράξει άλλες χώρες. Στη Γαλλία, το Baccalauréat εκσυγχρονίστηκε με λιγότερες τελικές εξετάσεις και μεγαλύτερη βαρύτητα στην ενδιάμεση αξιολόγηση. Η Φινλανδία στηρίζεται σε ένα κεντρικά οργανωμένο Matriculation Exam, όπου τα γραπτά αναβαθμολογούνται για να αποφευχθούν αποκλίσεις. Η Σουηδία, αντίθετα, στηρίζεται σε προγράμματα σπουδών που προσαρμόζονται στις ανάγκες των μαθητών, χωρίς ενιαίο Εθνικό Απολυτήριο.
Στην ελληνική περίπτωση, τα πλεονεκτήματα είναι σαφή. Το Λύκειο αποκτά παιδαγωγική υπόσταση και παύει να είναι απλώς προθάλαμος για τις πανελλαδικές. Η αξιολόγηση γίνεται πιο πολυδιάστατη, καθώς λαμβάνει υπόψη τη συνολική μαθησιακή πορεία και όχι μόνο την επίδοση σε λίγες μέρες εξετάσεων. Παράλληλα, η ενσωμάτωση δεξιοτήτων όπως οι γλώσσες και η ψηφιακή παιδεία καθιστούν το απολυτήριο πιο κοντά στις πραγματικές ανάγκες της σύγχρονης κοινωνίας.
Ωστόσο, οι προκλήσεις δεν είναι αμελητέες. Πολλοί εκπαιδευτικοί ισχυρίζονται ότι θα υπάρξει ανομοιομορφία στις βαθμολογίες από σχολείο σε σχολείο, παρά την Τράπεζα Θεμάτων, ενώ δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι η βαθμολόγηση δεν ταυτίζεται a priori με την αξιολόγηση. Άλλοι επισημαίνουν πως, χωρίς ενισχυτική διδασκαλία και στήριξη των πιο αδύναμων μαθητών, το νέο σύστημα μπορεί να λειτουργήσει ως πρόσθετο εμπόδιο, εντείνοντας μαθησιακές και ευρύτερα κοινωνικές ανισότητες. Η ίδια η Τράπεζα Θεμάτων, μάλιστα, αν δεν σχεδιαστεί προσεκτικά, μπορεί όχι μόνο να αναπαράγει τον εξετασιοκεντρικό χαρακτήρα που η μεταρρύθμιση υπόσχεται να μετριάσει, αλλά και να περιορίσει την παιδαγωγική ελευθερία του εκπαιδευτικού, ακυρώνοντας πρωτοβουλίες και αυτενέργεια, που θα μπορούσαν να συνδέσουν τη διδασκαλία με την τοπική σχολική και κοινωνική πραγματικότητα.
Πέρα από τα τεχνικά ζητήματα, τίθεται και το ζήτημα της ετοιμότητας της ελληνικής κοινωνίας. Η «αντικειμενικότητα» των πανελλαδικών έχει διαμορφώσει μία κουλτούρα εμπιστοσύνης στο αδιάβλητο, που δύσκολα αντικαθίσταται. Ένα σύστημα που στηρίζεται στην καθημερινή σχολική αξιολόγηση είναι εκτεθειμένο σε πιέσεις για υψηλότερους βαθμούς, εντείνοντας τη βαθμοθηρική νοοτροπία. Η ουσιαστική αλλαγή δεν μπορεί να προκύψει μόνο από μία μεταρρύθμιση από τα πάνω, αλλά απαιτεί αλλαγή νοοτροπιών, επένδυση στην επιμόρφωση των εκπαιδευτικών και συντονισμένη στήριξη όλων των μαθητών/τριών.
Κατά συνέπεια, ιδιαίτερη σημασία έχει να μη μετατεθεί ο εξετασιοκεντρικός χαρακτήρας από τις πανελλαδικές στην καθημερινότητα του Λυκείου. Ας μην ξεχνούμε ότι απευθυνόμαστε σε εφήβους, που δεν χρειάζονται ένα σχολείο γεμάτο πίεση και ανταγωνισμό, αλλά έναν χώρο που θα τους εμφυσήσει την αγάπη για τις τέχνες, τη λογοτεχνία και τις επιστήμες. Η σχέση με αυτές τις περιοχές της γνώσης δεν πρέπει να περιορίζεται στη στείρα αποστήθιση, αλλά να καλλιεργεί την ικανότητα να ερμηνεύουν τον κόσμο και να τον απολαμβάνουν. Ένα σχολείο που δίνει χώρο στη δημιουργικότητα, στην κριτική σκέψη και στην καλλιέργεια ευαισθησίας μπορεί να βοηθήσει τους νέους να σταθούν με αυτοπεποίθηση και ανοιχτούς ορίζοντες στη ζωή.
Το Εθνικό Απολυτήριο είναι, επομένως, ένα βήμα με υψηλές προσδοκίες αλλά και υπαρκτούς προβληματισμούς. Η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι τέτοιες μεταρρυθμίσεις μπορούν να αποδώσουν, μόνο όμως εφόσον ενταχθούν σε μία συνολική στρατηγική αλλαγής. Το στοίχημα είναι αν το ελληνικό σχολείο θα μετατραπεί πραγματικά σε ζωντανό χώρο μάθησης για τον 21ο αιώνα. Και αυτό το στοίχημα αφορά ολόκληρη την κοινωνία, μέσα κι έξω από το σχολείο.
*Δημοσιεύτηκε στη "ΜτΚ" στις 13-14/9/25
