Το «Μαύρο Σάββατο» της Θεσσαλονίκης

- Newsroom

Στις 11 Ιουλίου του 1942 οι Γερμανοί συγκεντρώνουν στη Θεσσαλονίκη 9.000 Εβραίους άνδρες ηλικίας 18 έως 45 ετών για να τους καταγράψουν και να τους στείλουν στα κάτεργα του θανάτου. Μέσα στην αφόρητη ζέστη τους υποβάλλουν σε εξευτελιστικά γυμνάσια και μαρτύρια. «Ενώ περίμεναν έξω, στην Πλατεία Ελευθερίας, μέσα στον καυτό τον ήλιο, τους βασάνιζαν.

Έμπαιναν μέσα, έκαναν την εγγραφή και μετά, καθώς έβγαιναν προς την Ίωνος Δραγούμη, μία ομάδα Γερμανών τους έσπαγε στο ξύλο, βάζανε τρικλοποδιές ή τους πετούσανε πέντε-δέκα σκαλοπάτια κάτω. Κι όταν έβγαιναν έξω εκεί, τους βάζανε στον τοίχο κάνουν κωλοτούμπες, να κάνουν ασκήσεις», περιγράφει στην Deutsche Welle o συλλέκτης κι ερευνητής Ανδρέας Ασσαέλ. Αυτό δε ήταν γνωστό μέχρι την αποκάλυψη και την ιστορική τεκμηρίωση από τον ίδιο.

Οι μόνες γνωστές φωτογραφίες από το «Μαύρο Σάββατο» έως σήμερα ήταν αυτές που φυλάσσονται στα γερμανικά ομοσπονδιακά αρχεία. Ακόμη, για πρώτη φορά έρχονται στο φως φωτογραφίες από τη συγκέντρωση αρρένων Εβραίων στην Πλατεία Αριστοτέλους δύο με τρεις εβδομάδες μετά το «Μαύρο Σάββατο», με τους συγγενείς τους να τους αποχαιρετούν πριν από την αναχώρηση στα καταναγκαστικά έργα με την ελληνική χωροφυλακή να τους φρουρεί μαζί με τους Ναζί.

Τα τέσσερα αυτούσια διαφορετικά άλμπουμ Γερμανών κατακτητών της Θεσσαλονίκης παρουσιάζονται στην περιοδική έκθεση «Στιγμιότυπα κατακτητών 1941-1944. Η Συλλογή Ασσαέλ» στο Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης μέχρι τα τέλη Αυγούστου με την υποστήριξη από το ΜΟΜus-Mουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης και χρηματοδότηση από το Ελληνογερμανικό Ταμείο για το Μέλλον.

Μια τυχαία «μεταφυσική» συνάντηση

«Το 2010 ήμουν στο Κέμνιτς. Ένα πρωινό γύρω στις 5 το ξημέρωμα βλέπω έναν τύπο με ένα παμπάλαιο φορτηγάκι Ανατολικής Γερμανίας γεμάτο πράγματα και του λέω:

-«Μήπως έχεις τίποτα στρατιωτικό;»

-«Ναι έχω φωτογραφίες από Θεσσαλονίκη», μου απαντά ο οδηγος.

-«Γνωριζόμαστε;», του λέω.

-«Όχι», μου λέει

-«Το ξέρεις ότι είμαι από Θεσσαλονίκη;»

-«Όχι», λέει, «πού να το ξέρω»,

«Που είναι οι φωτογραφίες;

«Σε ένα κουτί των παπουτσιών», απαντά.

Άρχισε να κατεβάζει και κάποια στιγμή μου δίνει το κουτί των παπουτσιών, όπου μέσα υπήρχε ένας πράσινος φάκελος, τον σχίζω και τραβάω την πρώτη φωτογραφία έξω και βλέπω τον πατέρα μου την ημέρα της Πλατείας Ελευθερίας. Το αναγνώρισα γιατί από αυτό το σημείο παίρναμε πάντα το λεωφορείο για να γυρίσουμε σπίτι μας. Και πάντα μου έλεγε ο πατέρας μου "εδώ πέρασα, εδώ περίμενα, εδώ έφαγα το ξύλο της ζωής μου από το γνωστό συνεργάτη των Γερμανών Παπαναούμ"», αφηγείται ο Ανδρεάς Ασσαέλ για τη «μεταφυσική» ανακάλυψη του αρχείου του Βέρνερ Ράνγκε, Γερμανού στρατιώτη που υπηρετούσε στη μπάντα του πεζικού της Βέρμαχτ.

Δεύτερος γιος του Φρέντι Ασσαέλ, χημικού-μηχανικού, ο οποίος κρύφτηκε για πεντακόσιες μέρες μαζί με την υπόλοιπη οικογένειά του και σώθηκαν ολομελείς χάρη στον ηρωισμό χριστιανών φίλων τους στη Θεσσαλονίκη. Από μικρό τον εντυπωσίαζαν παλιά αντικείμενα που έβρισκε στις παιδικές εξερευνήσεις του στις γκρεμισμένες βίλες στο Ντεπώ στη Θεσσαλονίκη. «Στη Γερμανική Σχολή άρχισα να διαβάζω βιβλία του γερμανικού στρατού για να δω πως έφτασε αυτός ο λαός να κάνει αυτά τα εγκλήματα», αναφέρει ο Ασσαέλ. Σπούδασε στο Μόναχο, ζώντας την εποχή των υπαίθριων αγορών-φλόμαρκτ. «Είχα επικεντρωθεί σε πράγματα σε σχέση με την Ελλάδα. Δεν είχα πολλά χρήματα, ήμουν αναγκασμένος να πάω πολύ πρωί, να αγοράσω με το λίγο φοιτητικό μου συνάλλαγμα ό,τι είχε κάποια αξία και να το κάνω ανταλλαγή με άλλους συλλέκτες», τονίζει.

Ο ίδιος νιώθει ιδιαίτερα δικαιωμένος τις τελευταίες μέρες καθώς ο Σιδηροδρομικός Σταθμός της Καρυάς, όπου εκατοντάδες Εβραίοι από τη Θεσσαλονίκη οδηγήθηκαν από τη Βέρμαχτ σε καταναγκαστική εργασία, αναγνωρίστηκε επισήμως από το ελληνικό κράτος ως ιστορικός τόπος. Η ιστορία της Καρυάς ήρθε στο φως μέσα από ένα φωτογραφικό άλμπουμ, το οποίο τυχαία ανακάλυψε σε μια σε αντικερί αγορά στο Μόναχο, ο Ανδρέας Ασσαέλ.

Άγνωστες πτυχές της Κατοχής στη Θεσσαλονίκη

«Η συγκέντρωση στην Αριστοτέλους δεν ήταν γνωστή ούτε στους ακαδημαϊκούς ιστορικούς, που ασχολούνται με τα γεγονότα του Ολοκαυτώματος. Για πρώτη φορά ανακαλύψαμε ότι στο Παλαιό Σιδηροδρομικό Σταθμό υπήρχε το γερμανικό νοσοκομείο του Γερμανικού Ερυθρού Σταυρού», τονίζει από την πλευρά της η επιμελήτρια της έκθεσης Ξένια Ελευθερίου.

Δίπλα στις φωτογραφίες ως ιστορικά ντοκουμέντα, το βιβλιάριο πληρωμών του Αυστριακού στρατιώτη γραφέα Χάινριχ Σέτσεν και το βιβλίο των επισκεπτών των Γερμανών τραυματιών που περιθάλπονταν στο νοσοκομείο από το αρχείο της Γερμανίδας νοσοκόμας Άγκνες Μπίμπερσούλτε, εντυπωσιάζουν. «Το νοσοκομείο δεν αντιμετώπιζε κάποια έλλειψη. Έχουμε φωτογραφίες από γιορτινές εκδηλώσεις των Γερμανών που γίνονταν εν καιρώ πολέμου εντός του νοσοκομείου και σε πλήρη αντίθεση με τις φωτογραφίες του ακραίου λιμού, να πλήττει πολλά μέλη της εβραϊκής κοινότητας που ήταν κάτω από το όριο της φτώχειας», επισημαίνει η κα Ελευθερίου.

Στα ντοκουμέντα από το αρχείο του αυστριακού φωτογράφου Χανς Βούρμ ξετυλίγεται η γερμανική προπαγάνδα. «Ο βομβαρδισμός από τους συμμάχους το Δεκέμβριο του 1943 παρουσιάζεται ως η αιτία του κακού της καταστροφής και της φτώχειας και όχι όσα προκάλεσαν οι Γερμανοί», επισημαίνει η κα Ελευθερίου. Στο ίδιο αρχείο μια λήψη του αγάλματος της Ηρακλειώτισσας, αναδεικνύει τι απέγιναν οι ελληνικές αρχαιότητες εν καιρώ πολέμου. «Η Ηρακλειώτισσα τοποθετήθηκε στη Ροτόντα και έγινε έκθεμα τόσο για τους Γερμανούς κατακτητές όσο και για τους Θεσσαλονικείς πριν φύγει ως δώρο για τον Χίτλερ για τα γενέθλια του», αναφέρει η επιμελήτρια της έκθεσης. Το άγαλμα επαναπατρίστηκε και βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης.

Κάθε φωτογραφία κι ένα βλέμμα από το παρελθόν, κάθε ντοκουμέντο κι ένας ψίθυρος μνήμης. Κι έτσι η Θεσσαλονίκη μαθαίνει ξανά να ακούει τις σκιές της και να φωτίζει όσα κάποτε ήθελαν να σβηστούν.

Πηγή: dw.com