Μια διαφορετική έκθεση εικαστικών φιλοξενείται αυτές τις ημέρες στη Θεσσαλονίκη. Μια έκθεση που όχι μόνο δεν σου ζητάει να μην αγγίζεις τα εκθέματα αλλά αντιθέτως, σε προ(σ)καλεί να το κανεις - και όχι μόνο: αυτή την έκθεση την αγγίζεις, την μυρίζεις, την ακούς - την νιώθεις με όλες σου τις αισθήσεις και το πιο σημαντικό - είναι προσβάσιμη σε όλους.
Το sensescapes είναι μια πολυαισθητηριακή συμμετοχική έκθεση που δημιουργήθηκε για να κάνει καθολικά προσβάσιμες τις εικαστικές τέχνες. Η έκθεση αποτελεί συνέχεια του πρότζεκτ Making Sense (2024), μιας πρωτοβουλίας της Off Stream σε συνεργασία με τη Σχολή Καλών Τεχνών και το Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Τα 17 έργα δημιουργήθηκαν από φοιτητές των τμημάτων το 2024 και παρουσιάζονται για πρώτη φορά στη Θεσσαλονίκη.
Η Off Stream είναι μια πρωτοβουλία που δημιουργήθηκε το 2021 από την Χριστίνα Βλάχου που ασχολείται με την πολιτιστική διαχείριση και την ιστορικό τέχνης Στέλα Αναστασάκη με σκοπό να κάνουν την τέχνη προσβάσιμη και στα άτομα με αναπηρία. Τα σχεδόν 5 πια χρόνια που δουλεύουν στο πεδίο, έχουν κάνει κάποιες συλλογές μουσείων προσβάσιμα και σε τυφλά και σε κωφά άτομα, συνήθως με ένα οπτικό βοήθημα ή μια ηχητική περιγραφή. «Κάποια στιγμή μας προέκυψε η ιδέα του πόσο διαφορετικά θα ήταν τα πράγματα, αν τα έργα τέχνης ήταν εξ αρχής προσβάσιμα σε όλους, δηλαδή από τη φάση της δημιουργίας» σημειώνει η κ. Αναστασάκη.
«Πέρυσι ήρθαμε σε επαφή με τη Σχολή Καλών Τεχνών και το Τμήμα Αρχιτεκτών των Πανεπιστημίων Ιωαννίνων, όπου θέλαμε να επιχειρήσουμε αυτό ακριβώς: να εκπαιδεύσουμε δηλαδή νέους δημιουργούς στο πώς μπορούν να συμπεριλαμβάνουν και να λαμβάνουν υπόψη τους εξ αρχής τις πρακτικές προσβασιμότητας ατόμων με αισθητηριακές αναπηρίες και την πολυαισθητηριακότητα, σε ένα έργο κατά τη σύλληψη και τη δημιουργία του» συμπληρώνει η κ. Βλάχου.
Και οι δύο τους δούλευαν για πάρα πολλά χρόνια σε μουσεία, γκαλερί, project spaces, και καλλιτεχνικά project και επειδή πολλές φορές έρχονταν και σε επαφή με το κοινό, συνειδητοποίησαν ότι ήθελαν η τέχνη να χωρά όσο δυνατόν περισσότερο κόσμο. «Η τέχνη είναι κάτι δημιουργικό, απελευθερωτικό αλλά μάλλον όχι και τόσο δημοκρατικό, εφόσον υπάρχουν κοινωνικές ομάδες που αποκλείονται» συνεχίζει η κ. Βλάχου.
«Για εμάς που δεν έχουμε κάποια βλάβη ή αναπηρία, είχε τεράστιο ενδιαφέρον, γιατί συνειδητοποίησαμε ότι αυτή η διαδικασία βοηθάει και εμάς να αντιληφθούμε τα έργα, τον πολιτισμό και την κοινωνία με λίγο διαφορετικό τρόπο. "Ξεμαθαίνουμε" κάποια πράγματα που τα θεωρούσαμε δεδομένα. Και είναι πολύ ωραίο αυτό» προσθέτει η κ. Αναστασάκη.
«Προσκαλούμε το κοινό στην ουσία να ξεμάθει τον τρόπο που βιώνει τις εκθέσεις. Δεν βλέπουμε απλά. Αγγίζουμε, μυρίζουμε, αλληλεπιδρούμε. Αλλάζουμε λίγο τη δική μας εμπειρία και τη δική μας νοοτροπία σε σχέση με αυτό, έτσι ώστε να μας συμπεριλαμβάνουν όλες και όλους» λένε χαρακτηριστικά.
Το πρότζεκτ διήρκησε συνολικά δέκα ημέρες και είχε 24 συμμετέχοντες. Κατά τη διάρκειά του πραγματοποιήθηκε μια σειρά από ομιλίες και διαλέξεις από καλλιτέχνες με και χωρίς αναπηρία αλλά και με τις κοινότητες ΑμεΑ στα Ιωάννινα. Στη συνέχεια πραγματοποιήθηκαν βιωματικά εργαστήρια, όπου τα συμμετέχοντα άτομα εκπαιδεύτηκαν σε πολυαισθητηριακές πρακτικές. Το πιο εντυπωσιακό όμως είναι ότι τα έργα δημιουργήθηκαν όλα σε μία μόλις ημέρα!
Τι σημαίνει όμως πρακτικά προσβασιμότητα σε ένα εικαστικό έργο τέχνης;
Προσβασιμότητα σε ένα εικαστικό έργο τέχνης σημαίνει πως όλοι οι άνθρωποι, ανεξαρτήτως αναπήριας ή όχι, έχουν τις ίδιες δυνατότητες αλληλεπίδρασης με το έργο. Ο επισκέπτης μπορεί να αγγίξει και να νιώσει όλα τα έργα αλλά και να αλληλεπιδράσει μαζί τους. Τα έργα έχουν διαφορετικές υφές και υλικά, από πανιά και σεντόνια, κλωστές και μεταλλικά αντικείμενα μέχρι πέτρες, φύλλα, άσφαλτο και… μάφιν! Επιπλέον όλα είναι τοποθετημένα σε χαμηλό ύψος πάνω στους τοίχους ώστε να είναι προσβάσιμα με ισότιμο τρόπο και σε άτομα που βρίσκονται σε αμαξίδια ενώ στο πάτωμα υπάρχει ανάγλυφος οδηγός όδευσης που οδηγεί τα τυφλά άτομα με λευκό μπαστούνι σε όλα τα έργα τέχνης.
Όλα τα έργα φέρουν μια λεζάντα η οποία έχει γραφή Braille και κείμενο βλεπόντων ενώ στην κάτω δεξιά γωνία υπάρχει ένα QR κωδικός που το σκανάρισμά του οδηγεί στην ακουστική περιγραφή του έργου στα ελληνικά και τα αγγλικά αλλά και σε ένα βίντεο στη νοηματική γλώσσα. Την επιμέλεια των κειμένων και της ηχογράφησης ανέλαβαν οι μεταπτυχιακές φοιτήτριες, οι οποίες έκαναν επίσης τη θεωρητική πλαισίωση της έκθεσης, έγραψαν το επιμελητικό κείμενο και οργάνωσαν ενότητες.
Τα έργα τέχνης
Η έκθεση αποτελείται από έργα ζωγραφικής, κινητικής και κλασικής γλυπτικής, κεραμικής, υφαντά, εφήμερα έργα και ένα βίντεο - performance.
Ένα από τα πιο εντυπωσιακά και πιο διαδραστικά έργα είναι ο «Θορυβομελοποιός» που χρησιμοποιεί την πρακτική της μουσικής των θορύβων μέσα από την επανάχρηση υλικών και αντικειμένων που πλέον δεν έχουν καμία αξία. Στην συγκεκριμένη περίπτωση ο καλλιτέχνης έχει χρησιμοποιήσει την οθόνη μιας παλιάς τύπου τηλεόρασης, που έχει οπτικές ίνες μπροστά, οι οποίες λειτουργούν σαν έγχορδο όργανο μουσικής. Ο καλλιτέχνης έχει εντάξει ηλεκτρομαγνήτες, οπότε ανάλογα με ποιο σημείο του έργου αγγίζεις, παράγονται και διαφορετικοί ήχοι. Το έργο είναι συνδεδεμένο με έναν ενισχυτή ήχου, γιατί αλλιώς ακούγονται μόνο θραύσματα.
«Το αυλομεταλλόφωνο και τα μουσικά μπαστούνια» αποτελείται από τρία ηχητικά γλυπτά: έναν μεταλλικό αυλό και δύο μουσικά μπαστούνια που στηρίζονται σε πέτρινες βάσεις στο πάτωμα και είναι εμπνευσμένα από το «λευκό μπαστούνι». Όταν σέρνεται στο πάτωμα παράγει ήχο οπότε έτσι ενημερώνει τον χρήστη του για τα τυχόν εμπόδια που μπορεί να συναντήσει στη διαδρομή του. Ο αυλός σχηματίζεται από έξι σωλήνες σκαλωσιάς, τοποθετημένους κάθετα ανά μέγεθος που είτε ως πνευστό, είτε ως κρουστό, παράγει μουσική.Τα μουσικά μπαστούνια, εμπνευσμένα από το «λευκό μπαστούνι» των τυφλών ατόμων, αποτελούνται από μεταλλικές βέργες, που καταλήγουν σε ημικυκλικούς σωλήνες με κουδούνια.
Υπάρχει επίσης ένα μωσαϊκό με διαφορετικές υφές που περιλαμβάνουν πηλό, μονωτικό υλικό, άσφαλτο, μάρμαρο, γύψο και ύφασμα αλλά και η «Διαδρομή Επιστροφής», ένας πίνακας φτιαγμένος από υλικά του δάσους - κυριολεκτικά: Η καλλιτέχνιδα πήγε για πεζοπορία στο βουνό, μάζεψε πευκοβελόνες, κουκουνάρια, φύλλα και άλλα υλικά και δημιούργησε ένα εφήμερο έργο που μυρίζει φρέσκο αέρα και ρετσίνι.
Εντύπωση προκαλεί επίσης και η εγκατάσταση «Επι-κοινωνώ» που αποτελείται από ένα τελάρο και ένα τηλέφωνο που στην άκρη του ακουστικού έχει ένα μάφιν (το οποίο ανανεώνεται κάθε μέρα, είτε γιατί διαλύεται είτε γιατί... κάποιος δεν αντιστέκεται και το δαγκώνει!).
Όλα τα έργα παρουσιάζουν αντίστοιχο ενδιαφέρουν και προ(σ)καλούν το κοινό να τα ανακαλύψει και να του «ανοίξουν» τον κόσμο τους. Το καθένα έχει τη δική του ιστορία να πει και διαφορετικές αισθήσεις να «ξυπνήσει».
Τέλος, όταν μιλάμε για καθολική και ισότιμη προσβασιμότητα, αυτό δεν αφορά μόνο στα ΑμεΑ αλλά κυριολεκτικά στους πάντες, δηλαδή ακόμα και τα παιδιά για τα οποία η τέχνη γίνεται «ναός» εξερεύνησης και παιχνίδι.
Η έκθεση θα διαρκέσει έως την Κυριακή 23 Νοεμβρίου. Το Σάββατο 22/11 θα πραγματοποιηθεί η τελευταία ξενάγηση στις 12:00. Οι επισκέπτες μπορούν να την παρακολουθήσουν δωρεάν κατόπιν κράτησης θέσης εδώ ή τηλεφωνικά καλώντας το 2311 292 282.
Πληροφορίες έκθεσης
Στην έκθεση συμμετέχουν οι: Άννα Αλεξανδρίδου, Απόστολος Αναγνωσταράς, Ελισάβετ Βλάχου, Γιούνα Γκιώνη, Βαρβάρα Θωμά, Αθηνά Καλτάση, Ιωάννης Καραγιαννόπουλος, Κωνσταντίνος Κουαλιαρέλλα, Μαρία Μπέκα, Ηρώ Παπαγιαννοπούλου, Έλλη Παπαδοπούλου, Nash Πρόιος, Αναστασία Ροντογιάννη, Λούσυ Σαραφιανού, Βασιλική Σιατάρα, Χριστίνα Σπυροπούλου, Λίζα Στοΐτση, Maria Tyers, Αφροδίτη Τζιλέττα, Σοφία Τσακιρίδη και Αναστασία Φούκα.
Η επιμέλεια της έκθεσης πραγματοποιήθηκε συμμετοχικά από τις φοιτήτριες Ευανθία Νεφέλη Βουτσινά, Κωνσταντίνα Κασσιανή Ιωάννου, Χαρά Καππά, Κατερίνα Παναγοπούλου, Θεοδώρα Ράπαντα και Αλεξάνδρα Φελέκη του Μεταπτυχιακού προγράμματος «Επιμέλεια Εκθέσεων: Θεωρητικές και Πρακτικές Προσεγγίσεις» του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, υπό την επίβλεψη της Εσθήρ Σολομών, Αναπληρώτριας Καθηγήτριας Μουσειολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, της Στέλας Αναστασάκη και της Χριστίνας Βλάχου, ιδρυτριών της Off Stream.
Το sensescapes είναι ένα πρότζεκτ της Off Stream σε συνεργασία με τη Σχολή Καλών Τεχνών, το ΠΜΣ Επιμέλεια Εκθέσεων: Θεωρητικές και Πρακτικές Προσεγγίσεις και το Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, το Πικάπ, την Community ΑΜΚΕ, τον Πανελλήνιο Συνδέσμο Τυφλών - Περιφερειακή Ένωση Κεντρικής Μακεδονίας και υλοποιείται με την υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού και την ευγενική χορηγία της Feels like Home και του ΤΕΕ Ηπείρου.
Διάρκεια: 14 έως τις 23 Νοεμβρίου 2025,
Ωράριο: Δε-Πα 17.00-22.00, Σα-Κυ: 12.00-20.00
Χώρος: Pikap -iσο-, Ολύμπου 57, Θεσσαλονίκη
Συντελεστές έκθεσης:
Σύλληψη, Διαχείριση, Καλλιτεχνική Διεύθυνση και Επιμέλεια Δημιουργικής Πρόσβασης: Off Stream (Στέλα Αναστασάκη, Χριστίνα Βλάχου)
Επιμέλεια Έκθεσης: Π.Μ.Σ. «Επιμέλεια Εκθέσεων: Θεωρητικές και Πρακτικές Προσεγγίσεις», Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων (Ευανθία Νεφέλη Βουτσινά, Κωνσταντίνα Κασσιανή Ιωάννου, Χαρά Καππά, Κατερίνα Παναγοπούλου, Θεοδώρα Ράπαντα, Αλεξάνδρα Φελέκη)
Επίβλεψη: Εσθήρ Σολομών, Στέλα Αναστασάκη, Χριστίνα Βλάχου
Οπτική Ταυτότητα - Σήμανση: Μαρίζα Τσάκωνα
Διερμηνεία & Βίντεο ΕΝΓ: Σπύρος Κουζέλης
Μεταφράσεις & Εκφωνήσεις Κειμένων: Ευανθία Νεφέλη Βουτσινά, Κωνσταντίνα Κασσιανή Ιωάννου, Χαρά Καππά, Κατερίνα Παναγοπούλου, Θεοδώρα Ράπαντα, Αλεξάνδρα Φελέκη
Γραφείο Τύπου: Δέσποινα Πολυχρονίδου
Ανάρτηση Έργων: Περικλής Γαλανός
Περισσότερα για την έκθεση sensescapes μπορείτε να βρείτε εδώ.
