Από το καλοκαίρι θα αρχίσουν να παραδίδονται προς χρήση τα είκοσι πρώτα διαμερίσματα κοινωνικής μίσθωσης στην Ελλάδα, ενώ ετοιμάζονται άλλα είκοσι- στο σύνολο τους τα σπίτια αυτά βρίσκονται στη Θεσσαλονίκη. Πρόκειται για ένα πρωτοποριακό «πείραμα» για τη δημιουργία Φορέα Κοινωνικής Μίσθωσης, με σκοπό την εκμίσθωση ακινήτων που ανήκουν στο ευρύτερο δημόσιο με κοινωνική μίσθωση για τη στέγαση ευάλωτων κοινωνικών ομάδων.
Ένα... υποκατάστατο στεγαστικής πολιτικής
Σε πολλές χώρες της Ε.Ε. το μοντέλο λειτουργεί ως εξής: μη κερδοσκοπικοί Φορείς Παροχής Κοινωνικής Κατοικίας διαθέτουν μακροχρόνια ένα απόθεμα κοινωνικής κατοικίας που διαθέτει το δημόσιο ή η αυτοδιοίκηση, ή μη κερδοσκοπικές Εταιρείες Κοινωνικής Μίσθωσης αποκτούν το δικαίωμα μακροχρόνιας χρήσης ιδιωτικών ακινήτων, τα οποία διαθέτουν ως κοινωνικές κατοικίες, με χαμηλό μίσθωμα, ενώ οι ιδιοκτήτες έχουν εγγυημένο ενοίκιο και στο τέλος της μακροχρόνιας μίσθωσης παίρνουν πίσω το σπίτι τους ανακαινισμένο. Μπορούσε κάτι τέτοιο να λειτουργήσει στην Ελλάδα;
Η Μερίτς Όζγκουνες, συντονίστρια του προγράμματος στέγασης της «Αναπτυξιακή Μείζονος Αστικής Θεσσαλονίκης (ΜΑΘ Α.Ε. ΑΟΤΑ)» θυμάται ότι το 2018, όταν άρχισε η πρώτη προσπάθεια πανελλαδικά, άκουγε μόνο φράσεις όπως«αυτά δεν γίνονται», «δεν υπάρχει το θεσμικό πλαίσιο», «ποιος θα το διαχειριστεί;». Γνωρίζοντας παρόμοια παραδείγματα που εφαρμόζονται στην Ευρώπη, η κ. Όζγκουνες μαζί με στελέχη του Δήμου Θεσσαλονίκης έστησαν ένα πρόγραμμα «πιλότο» για όλη την Ελλάδα.
Αρχικά, μια έρευνα που εκπόνησε το 2020 η ΜΑΘ σε συνεργασία με το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο χαρτογράφησε το οικιστικό απόθεμα της Θεσσαλονίκης. Το 2023 η έρευνα αυτή επικαιροποιήθηκε, καταρρίπτοντας έναν μύθο: πως δεν υπάρχουν σπίτια στο κέντρο. Υπολογίστηκε ότι στη μητροπολιτική Θεσσαλονίκη υπάρχουν 35.474 μη ηλεκτροδοτούμενες κατοικίες, εκ των οποίων περισσότερα από 16.300 (46%) βρίσκονται στο Δήμο Θεσσαλονίκης. Έ να ποσοστό αυτών των κενών, μη ηλεκροδοτούμενων ακινήτων ανήκουν σε δήμους και νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου, πολλά από τα οποία προέρχονται από κληροδοτήματα.
Αφού δεν υπήρχε θεσμικό πλαίσιο για να αξιοποιηθούν τα ιδιωτικά ακίνητα ως κοινωνικές κατοικίες, με τη διαμεσολάβηση Εταιρειών Κοινωνικής Μίσθωσης, όπως συμβαίνει στο εξωτερικό, η ομάδα της κ. Όζγκουνες στράφηκε στα ακίνητα φορέων του ευρύτερου δημοσίου για να εξασφαλιστεί ένα δημόσιο απόθεμα κοινωνικής στέγης. Η ιδέα ήταν απλή: ακίνητα που ανήκαν σε δήμους ή ιδρύματα και ήταν αναξιοποίητα θα μπορούσαν να γίνουν και πάλι κατοικήσιμα με μια μικρή ανακαίνιση και να διατεθούν με κοινωνικό ενοίκιο σε άτομα που ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες. Το ρόλο του φορέα κοινωνικής μίσθωσης- του πρώτου στην Ελλάδα- ανέλαβε η ΜΑΘ.
Αφού εντόπισε μετά από ενδελεχή έρευνα στο κτηματολόγιο κλειστά ακίνητα που ανήκαν σε δήμους και ιδρύματα, τους πρότεινε να αξιοποιηθούν ώστε να δημιουργηθεί μια «δεξαμενή» διαμερισμάτων που θα μπορούσαν να διατεθούν με προσιτό ενοίκιο.
Παρότι τα ακίνητα ανήκαν σε νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου, πολλές φορές επικρατούσε η λογική του ιδιώτη. «Μας έλεγαν "γιατί να το δώσουμε με χαμηλό ενοίκιο, τώρα που η αγορά ανεβαίνει;"» θυμάται η κ. Όζγκουνες. Βέβαια, συχνά το ακίνητο ήταν σε κακή κατάσταση και παρέμενε αναξιοποίητο για χρόνια, οπότε ο φορέας δεν εισέπραττε ούτε αυτό το χαμηλό ενοίκιο της κοινωνικής κατοικίας.
Η «μαγιά» των 40 διαμερισμάτων
Τελικά βρέθηκαν συνολικά σαράντα ακίνητα, που ανήκουν στους δήμους Θεσσαλονίκης, Αμπελόκηπων- Μενεμένης, Παύλου Μελά και Σιντικής (κάποια κληροδοτήματα εντός του πολεοδομικού συγκροτήματος Θεσσαλονίκης) και στα ιδρύματα Παπάφειου, Χαρίσειο, Άγιος Στυλιανός και στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Τα περισσότερα από αυτά τα σπίτια ήταν κλειστά πάνω από 15 χρόνια και αρκετά υποβαθμισμένα. Στη συνέχεια εξασφαλίστηκε χρηματοδότηση 610.500 ευρώ από το Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας για την ανακαίνιση τους και την αναβάθμιση κατά τουλάχιστον δύο ενεργειακές κλάσεις για να καταστούν και πάλι κατοικήσιμα με αξιοπρεπές όρους.
Σε πρώτη φάση έχει ολοκληρωθεί η ανακαίνιση είκοσι κατοικιών, οι οποίες εντός του καλοκαιριού θα δοθούν προς χρήση, και θα ακολουθήσουν τα υπόλοιπα είκοσι που αναμένεται να ολοκληρωθούν το αργότερο το Μάρτιο του 2026 στο σύνολο τους.
Στη συνέχεια θα ενοικιαστούν σε δικαιούχους του προγράμματος «Στέγαση και Εργασία», το οποίο παρέχει επιδότηση ενοικίου για 2 χρόνια, με επιπλέον παροχές για επιπλέον 2 χρόνια. Οι δικαιούχοι θα καταβάλλουν το ενοίκιο- που φτάνει να είναι έως και 60-70% χαμηλότερα από τις τιμές αγοράς- στον νέο τους σπιτονοικοκύρη, τον δήμο ή το ίδρυμα στο οποίο ανήκει το ακίνητο. Το όφελος για τους ιδιοκτήτες θα είναι διπλό: και θα έχουν ανακαινίσει και άρα αναβαθμίσει ένα περιουσιακό τους στοιχείο, από το οποίο θα εισπράττουν ένα πόσο κάθε μήνα, και θα έχουν επιτελέσει έναν κοινωνικό σκοπό, εκπληρώνοντας και την βούληση των κληροδοτώντας στην περίπτωση κληροδοτημάτων.
Μπορεί τα συνολικά 40 διαμερίσματα του πιλοτικού προγράμματος της ΜΑΘ να είναι σταγόνα στον ωκεανό ενός προβλήματος που διαρκώς επεκτείνεται, όμως, όπως λέει η κ. Όζγκουνες το σημαντικό είναι ότι έγινε η αρχή, χαρτογραφήθηκε το πεδίο, δημιουργήθηκε ένα πρότυπο διαδικασιών και πείστηκαν οι φορείς για την ανάγκη να δημιουργηθεί μια πρώτη «μαγιά» κοινωνικής κατοικίας. Ουσιαστικά παρακάμφθηκε η έλλειψη θεσμικού πλαισίου και τέθηκαν οι βάσεις για να σχεδιάσει η τοπική αυτοδιοίκηση μια στεγαστική πολιτική σε τοπικό επίπεδο.
Για αυτό άλλωστε το πιλοτικό πρόγραμμα «Κοινωνική Στέγαση για τις πλέον ευάλωτες ομάδες» του Φορέα Κοινωνικής Μίσθωσης της ΜΑΘ ΑΕ ΑΟΤΑ ήταν μεταξύ των φιναλίστ στην απονομή βραβείων του Housing Europe και της Διεθνούς Ένωσης Ενοικιαστών στο Δουβλίνο, στην Κατηγορία “Managing excellence for Housing affordability”
Η προσπάθεια δεν σταματά εδώ. Η ΜΑΘ σκοπεύει να προχωρήσει σε ανακαινίσεις και άλλων δημόσιων κτιρίων που είναι κενά εντός των ορίων της μητροπολιτικής Θεσσαλονίκης, με χρηματοδότηση από κοινοτικούς πόρους, και να εμβαθύνει τη λειτουργία της ως φορέα κοινωνικής μίσθωσης.
Δημοσιεύτηκε στη «Μακεδονία της Κυριακής» 15/6/2025
