«Πληγές» Δήμων: Έλλειψη πόρων, αρμοδιότητες, προσωπικό

Σε αγώνα δρόμου για την επανεκκίνησή της, κάνοντας πράξη το σύνθημα του τελευταίου Συνεδρίου της, αλλά και για την κανονικότητά της μετά από τις μεγάλες δυσκολίες που προκάλεσαν οι αλλεπάλληλες κρίσεις, επιδίδονται οι Δήμοι, σε μία προσπάθεια να παίξουν ουσιαστικό ρόλο ανασυγκρότησης στο επίπεδο της τοπικής κοινωνίας.

Ο αγώνας αυτός, ωστόσο, φαντάζει άνισος, καθώς είναι μεγάλες οι πληγές» που άνοιξαν οι κρίσεις, από τη μία, και το «χάσμα» μεταξύ Δήμων και Κράτους, από την άλλη, το οποίο εκδηλώνεται με την έλλειψη επαρκούς χρηματοδότησης προς τους Δήμους, με το «φόρτωμα» αρμοδιοτήτων, χωρίς μέσα και προσωπικό, αλλά και από τη συνεργασία μεταξύ των Δήμων και του κεντρικού Κράτους που δεν είναι πάντα αποτελεσματική.

Έμπειροι αυτοδιοικητικοί παράγοντες επισημαίνουν ότι στον τομέα των οικονομικών, για παράδειγμα, οι Δήμοι δεν έχουν αυτονομία, αλλά εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την κεντρική κυβέρνηση για τη χρηματοδότησή τους. Αυτό όμως μπορεί να οδηγήσει σε προβλήματα, όταν τα κεντρικά κονδύλια δεν είναι επαρκή, για να καλύψουν τις ανάγκες τους.

Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι ως το 2009 οι πόροι των Δήμων έφταναν και ξεπερνούσαν τα 4,2 δισ. ευρώ, ενώ από το 2010 η περικοπές άγγιξαν το 40%. Φέτος με την αύξηση στις δόσεις των ΚΑΠ για την πρωτοβάθμια Αυτοδιοίκηση το ποσό που κατανέμεται φτάνει τα 2,7 δισ. ευρώ, ενώ σύμφωνα με το άρθρο 259 του «Καλλικράτη» θα έπρεπε να λαμβάνουν πάνω από 6 δισ. ευρώ.

«Στα τέλη του 2024 με βάση το προσχέδιο του κρατικού προϋπολογισμού οι πόροι για την πρωτοβάθμια Αυτοδιοίκηση έφταναν μετά βίας το 1,7 δισ. ευρώ. Στη συνέχεια, όμως, με τις παρεμβάσεις του υπουργείου Εσωτερικών το ποσό αυξήθηκε στα 2,2 δισ. ευρώ», τόνισε στη «ΜτΚ» ο πρόεδρος της Επιτροπής Οικονομικών της ΚΕΔΕ, δημοτικός σύμβουλος Έδεσσας, Γιάννης Μουράτογλου.

Παρ’όλα αυτά όμως, συνέχισε, σε σχέση με τις παροχές της κυβέρνησης προς την Τοπική Αυτοδιοίκηση, η τελευταία να παραμένει «φτωχός συγγενής», αφού δεν μπορεί να φτάσει το κομμάτι της ανάπτυξης και να συνεισφέρει στην οικονομία. «Τα έσοδα από τους φόρους δεν της αποδίδονται, ενώ σε συνδυασμό με τις μεγάλες υποχρεώσεις τους, αναγκάζονται να μετακυλύουν το κόστος στους πολίτες», σημείωσε ο κ. Μουράτογλου, προσθέτοντας ότι το μεγάλο πρόβλημα με το Κράτος είναι ότι δεν δίνει τα απαραίτητα κίνητρα και τους πόρους, για να έχουν αυτονομία και να μπορούν να αυτενεργούν.

Τα οικονομικά με αριθμούς

Η κατάσταση οικονομικής ασφυξίας στην οποία βρέθηκαν Δήμοι στα τέλη του 2024 και κάποιοι παραμένουν, οφείλεται τόσο σε μία σειρά μέτρων που τους επιβλήθηκαν, πλήττοντας τους προϋπολογισμούς τους, όσο και στη συνεχιζόμενη υστέρηση στη χρηματοδότησή τους από την Πολιτεία. Τα κύρια οικονομικά προβλήματα έχουν προκύψει λόγω της επιβάρυνσής τους από το κόστος για το Τέλος Ταφής, την ενέργεια και την αύξηση κατά 12% της μισθοδοσίας των δημοτικών υπαλλήλων.

Είναι χαρακτηριστικό ότι το 2012, πριν από 13 χρόνια, η ετήσια χρηματοδότηση στους ΟΤΑ έφτανε τα 6,5 δισ. ευρώ και σήμερα μετά βίας ξεπερνά τα 2 δισ. ευρώ. Για τους περισσότερους αιρετούς η μεγαλύτερη «πληγή» για την Αυτοδιοίκηση είναι η συνεχιζόμενη υποχρηματοδότηση των Δήμων, η οποία σε συνδυασμό με τα μεγάλα οικονομικά βάρη που σηκώνουν είχε ως αποτέλεσμα το 40% των Δήμων να αδυνατούσε να κλείσει προϋπολογισμό στα τέλη του περασμένου χρόνου.

Οι αιτίες που συνέβαλαν, ώστε οι Δήμοι να μπουν σε περιδίνηση και να βρεθούν ένα βήμα πριν την οικονομική κατάρρευσή τους, μεταξύ άλλων, είναι

- η αύξηση μισθών δημοτικών υπαλλήλων κατά 12%,

- η επιβολή του Τέλους Ταφής Απορριμμάτων,

- η αύξηση του τιμολογίου των ΦοΔΣΑ,

- η απορρόφηση νομικών προσώπων κοινωφελών επιχειρήσεων και σχολικών επιτροπών

- η αυτόματη μετακίνησης των ληξιπρόθεσμων υποχρεώσεων τους στους οικείους Δήμους,

- η συνεχιζόμενη αύξηση ενεργειακού κόστους,

-το κόστος διαχείρισης της καύσιμης ύλης από το μαζικό αντιπυρικό καθαρισμό των ιδιωτικών οικοπέδων κ.ά.

Ενδεικτικό είναι ότι οι Κεντρικοί Αυτοτελείς Πόροι (ΚΑΠ), που αποτελούν την τακτική επιχορήγησή τους για το 2024 ήταν 1 δισ. 740 εκατ. ευρώ, ενώ αυτά που είναι θεσμοθετημένα και θα έπρεπε να αποδοθούν στους Δήμους ανέρχονται σε 6,5 δισ. ευρώ. Αυτό σημαίνει ότι οι πόροι τους ήταν μειωμένοι σχεδόν κατά 5 δισ. ευρώ.

Φέτος το ποσό που αναμένεται να λάβουν οι Δήμοι θα φτάσει συνολικά τα 2,2 δισ. ευρώ, λόγω της αλλαγής του τρόπου κατανομής των ΚΑΠ και της αύξησης της χρηματοδότησης.

«Η πρωτοβάθμια Αυτοδιοίκηση έχει υποστεί τη μεγαλύτερη μείωση εσόδων που φτάνει το 60% σε σχέση με το 2009. Και παρά την καλή οικονομική πορεία της χώρας με τις συνεχείς αναβαθμίσεις επενδυτικών οίκων, παραμένει δέσμια μνημονιακών υποχρεώσεων του παρελθόντος. Έτσι, εξακολουθεί να μεταφέρεται σε αυτήν μόλις το 90% των αποδιδόμενων πόρων από τον κρατικό προϋπολογισμό, ενώ υπάρχει ανώτατο όριο αποδόσεων (πλαφόν) στους ΟΤΑ στο ποσό των 3.841 εκατ. ευρώ. Με τον τρόπο αυτό υπάρχουν απώλειες περίπου 4 δισεκατομμυρίων ευρώ που τους αναλογούν από τους Κεντρικούς Αυτοτελείς Πόρους», υπογράμμισε ο πρόεδρος της Επιτροπής Οικονομικών της ΚΕΔΕ.

Οι Δήμοι ζητούν μεγαλύτερη απόδοση πόρων

Μιλώντας για την οικονομική κατάσταση των Δήμων ο πρόεδρος της ΚΕΔΕ, Λάζαρος Κυρίζογλου, τόνισε ότι υπάρχει ανάγκη για αύξηση της χρηματοδότησης. «Την περίοδο αυτή οι Δήμοι έχουν λάβει τα περισσότερα κονδύλια και τα περισσότερα χρήματα από κάθε άλλη εποχή και από κάθε άλλη περίοδο για εκτέλεση πάσης φύσεως έργων από διάφορα χρηματοδοτικά εργαλεία. Εμείς, όμως, δεν μιλάμε γι’ αυτό, όταν λέμε για έλλειψη πόρων. Μιλάμε για τους Κεντρικούς Αυτοτελείς Πόρους, που σε 12 μηνιαίες δόσεις παίρνουμε κάθε χρόνο από το Κράτος για το λειτουργικό μας κόστος. Εκεί, σύμφωνα με το άρθρο 259 του ‘Καλλικράτη’ θα έπρεπε να λαμβάνουμε πάνω από 6 δις. αλλά παίρνουμε 2,2 δισ.», ανέφερε χαρακτηριστικά.

«Θα μπορούσαν οι Δήμοι να λειτουργήσουν πολύ καλύτερα, αν λάμβαναν τους πόρους, τους οποίους θα έπρεπε να αποδίδει το κεντρικό Κράτος. Εμείς, όμως, που υποστήκαμε περικοπές πάνω από 60% στην περίοδο της οικονομικής κρίσης, ζητάμε μεγαλύτερη απόδοση πόρων», επισήμανε.

Όσον αφορά τα ποσά με τα οποία χρηματοδοτήθηκαν οι Δήμοι είπε πως το 2023 έλαβαν 238 εκατ. ευρώ για την αντιμετώπιση του ενεργειακού-λειτουργικού τους κόστους. Το 2024 έλαβαν 348 εκατ. ευρώ για τον ίδιο σκοπό, ενώ φέτος το 2025 αντί για 12 δόσεις ΚΑΠ θα λάβουν 12,9.

Προσωπικό: Λείπουν 35.000 εργαζόμενοι

Σε τραγικά επίπεδα βρίσκεται, με βάση τα στοιχεία που συγκέντρωσε η ΚΕΔΕ, η υποστέλεχωση των δημοτικών υπηρεσιών, καθώς σήμερα, παρατηρείται σημαντική μείωση του προσωπικού σχεδόν σε όλους τους Δήμους.

Ειδικότερα, ενώ το 2010 ο αριθμός των δημοτικών υπαλλήλων ήταν 120.000, το 2023, λόγω κινητικότητας, συνταξιοδοτήσεων και μετατάξεων, μειώθηκε στις 81.000. Το 2023 καταγράφηκε και ο μεγαλύτερος αριθμός αποχωρήσεων, με 32.290 δημοτικούς υπαλλήλους να συνταξιοδοτούνται, ενώ για το 2022 ο αριθμός αυτός ήταν 3.000 και το 2015 4.000.

Η ΚΕΔΕ ανέφερε ότι οι Δήμοι αντιμετωπίζουν σοβαρές δυσκολίες στη λειτουργία τους λόγω της έλλειψης προσωπικού, καθώς λείπουν περίπου 35.000 εργαζόμενοι, γεγονός που επηρεάζει την αποτελεσματική παροχή υπηρεσιών στους πολίτες. «Μας λείπουν 35.000 εργαζόμενοι. Το θέμα του προσωπικού είναι μεγάλο, δυσκολεύει τη λειτουργία των Δήμων μας και την αποτελεσματική παροχή υπηρεσιών στους συμπολίτες μας και θα το θέσουμε εκ νέου ως ΚΕΔΕ», τόνισε ο πρόεδρος, κ. Κυρίζογλου.

Στο πλαίσιο αυτό, η ΚΕΔΕ προτείνει την υλοποίηση ενός τετραετούς προγράμματος για την κάλυψη των κενών θέσεων, τη στελέχωση νέων υπηρεσιών και την αντικατάσταση των αποχωρούντων υπαλλήλων, ενώ ζητά και την απλούστευση των διαδικασιών πρόσληψης, μέσω του ΑΣΕΠ.

«Θηλιά» το κουβάρι των αρμοδιοτήτων

Tο ξεκαθάρισμα των αρμοδιοτήτων μεταξύ Κράτους και Αυτοδιοίκησης είναι μία παλιά και… πονεμένη ιστορία και ένα πάγιο αίτημα των Δήμων. Ήταν Ιούλιος του 2020, όταν ο τότε υπουργός Εσωτερικών, Τάκης Θεοδωρικάκος, είχε προαναγγείλει από τη Θεσσαλονίκη, στο πλαίσιο της παρουσίασης του προγράμματος «Αντώνης Τρίτσης», τη μεγάλη μεταρρύθμιση που θα ερχόταν για την Αυτοδιοίκηση και αφορούσε τις αρμοδιότητες της Αυτοδιοίκησης και του Κράτους.

Από τότε πέρασαν σχεδόν πέντε χρόνια, χωρίς να έχει γίνει καμία ουσιαστική προσπάθεια, ώστε να προχωρήσει το ξεκαθάρισμα των αρμοδιοτήτων. Αντιθέτως, η Αυτοδιοίκηση, πρώτος και δεύτερος βαθμός (Δήμοι και Περιφέρειες) φορτώθηκαν με νέες και, μάλιστα, βαριές αρμοδιότητες, χωρίς να συνοδεύονται από τους αναγκαίους πόρους, πολύ δε περισσότερο με προσωπικό.

Μόνο το 2024 στους Δήμους μεταβιβάστηκαν τα νομικά πρόσωπα κοινωφελών επιχειρήσεων και σχολικών επιτροπών, μετακινήθηκαν οι ληξιπρόθεσμες υποχρεώσεις τους στους οικείους Δήμους, μεταβιβάστηκε η διαχείριση της καύσιμης ύλης από τον μαζικό αντιπυρικό καθαρισμό των ιδιωτικών οικοπέδων, η αποκομιδή των απορριμμάτων του οδικού δικτύου των Περιφερειών κ.ά.

«Πολλές φορές έχουμε μπλέξει όλοι μαζί και ιδίως οι δήμαρχοι και οι περιφερειάρχες στο τι κάνει ο καθένας. Από το ποιος καθαρίζει τα φρεάτια στους δρόμους μέχρι το ποιος καθαρίζει τα ρέματα και για το αν φταίει ο Δήμος, όταν το ρέμα διέρχεται μέσα από την πόλη ή φταίει η Περιφέρεια, όταν διέρχεται έξω από την πόλη ή αν είναι υπεύθυνη η Δασική Υπηρεσία, όταν το ρέμα περνάει από δάσος», έχει τονίσει κατ’ επανάληψη ο υπουργός Εσωτερικών, Θεόδωρος Λιβάνιος.

Με δεδομένη την περίπλοκη κατάσταση που επικρατεί με τις αρμοδιότητες, ο υπουργός Εσωτερικών έθεσε ως ζήτημα άμεσης προτεραιότητας το ξεκαθάρισμά τους, επισημαίνοντας ότι είναι αναγκαίο να υπάρξουν «καθαροί ρόλοι μεταξύ των επιπέδων διοίκησης και να γνωρίζουν όλοι τι επακριβώς κάνουν οι Περιφέρειες, τι οι Δήμοι και τι το Κράτος, είτε αυτό έχει να κάνει με την κυβέρνηση είτε με τις Αποκεντρωμένες Διοικήσεις».

Τη λύση ή τη «θεραπεία» στο ξεκαθάρισμα των αρμοδιοτήτων αναμένεται να τη δώσει ο νέος Κώδικας, ο οποίος εισάγει το λεγόμενο «τεκμήριο καθημερινότητας», με εννέα λειτουργικές κατηγορίες αρμοδιοτήτων για Δήμους και τρεις κατηγορίες για τις Περιφέρειες.

Ειδικότερα το ΥΠΕΣ κατέγραψε 1.199 αρμοδιότητες για όλους τους ΟΤΑ, 736 αρμοδιότητες των Περιφερειών, 400 αρμοδιότητες των Δήμων και 63 ειδικές αρμοδιότητες νησιωτικών και ορεινών Δήμων.

ΚΕΔΕ- Κυρίζογλου: Δεν υπάρχει χάσμα αλλά διαφωνίες

Κληθείς να απαντήσει αν θεωρεί ότι υπάρχει χάσμα ανάμεσα στο Κράτος και την Αυτοδιοίκηση, ο πρόεδρος της ΚΕΔΕ Λάζαρος Κυρίζογλου, δήλωσε ότι διαφωνεί με αυτήν την προσέγγιση, καθώς είπε πως αυτό μπορεί να υπήρχε, αλλά πριν την ανάληψη σοβαρών πρωτοβουλιών από την ηγεσία του υπουργείου Εσωτερικών.

«Υπάρχουν σημεία σύγκλισης, διαλόγου και προσέγγισης, υπάρχουν εκκρεμότητες που πρέπει να τακτοποιηθούν, αλλά υπάρχουν και σημεία που διαφωνούμε», σχολίασε ο κ. Κυρίζογλου, για να προσθέσει ότι σημειώθηκε πρόοδος σε ό,τι αφορά τα ζητήματα που αφορούν την Τοπική Αυτοδιοίκηση. Π.χ. η αλλαγή του εκλογικού νόμου στις εκλογές του 2023, μία σειρά νομοθετημάτων που φέρνει ο νέος Κώδικας. Επίσης, στα θετικά σημείωσε την ύπαρξη χρηματοδοτικών εργαλείων για τους Δήμους. Όπως το ΕΣΠΑ, το Ταμείο Ανάκαμψης, το Πράσινο Ταμείο, το «Αντ. Τρίτσης», ο «Φοίβος» και η «Αθηνά», το «Μαριέττα Γιαννάκου» για τα σχολεία κ.ά.

Υπάρχουν όμως και εκκρεμότητες, όπως το μείζον ζήτημα με τις ΔΕΥΑ των Δήμων, το θεσμικό πλαίσιο για τα αδέσποτα, τη ναυαγοσωστική κάλυψη και η επιστροφή όλων των πόρων που αφαιρέθηκαν από την ΤΑ, αλλά και οι ελλείψεις προσωπικού στους Δήμους, καθώς αυτό που φεύγει δεν αναπληρώνεται.

Πάνω από όλα, όμως, για τον πρόεδρο της ΚΕΔΕ είναι η διασφάλιση της διοικητικής και οικονομικής αυτοτέλειας των Δήμων. «Πρέπει το Κράτος να απαντήσει τι Αυτοδιοίκηση θέλει στην πατρίδα μας. Αν τη θέλει στα πρότυπα της ΕΕ τότε πρέπει να ενισχύσει τον θεσμό και να κάνει πράξη το Σύνταγμα, συγκεκριμένα το άρθρο που μιλά για τη διασφάλιση της διοικητικής και οικονομικής αυτοτέλειας των Δήμων. Χρειάζεται αποκέντρωση πόρων, με ξεκάθαρες αρμοδιότητες, προσωπικό και μέσα», υπογράμμισε ο κ. Κυρίζογλου.

Στο ερώτημα σχετικά με το πώς θα πρέπει να αντιμετωπίσει το Κράτος την Αυτοδιοίκηση ο πρώην δήμαρχος Παύλου Μελά και επικεφαλής της μείζονος αντιπολίτευσης, Δημήτρης Δεμουρτζίδης, απαντά πως «δυστυχώς το Κράτος αντιμετωπίζει την Αυτοδιοίκηση, συγκεκριμένα τους Δήμους, ως ένα ακόμη υπουργείο και όχι ως έναν από τους αυτοτελείς οργανισμούς. Αποδεικνύεται πως κρατά διαφορετική ατζέντα, δεν την εμπιστεύεται και της στερεί δυνατότητες, για να κάνει περισσότερα προς όφελος των πολιτών».

*Δημοσιεύθηκε στη «ΜτΚ» στις 25.05.2025