Οι ιστορικοί κινηματογράφοι της Θεσσαλονίκης με ένα κλικ

Αν κάποιος προσπαθήσει σήμερα να μετρήσει τις κινηματογραφικές αίθουσες, χειμερινές και θερινές, στη Θεσσαλονίκη, δύσκολα θα καταφέρει να εντοπίσει πολλές παραπάνω από δέκα, χωρίς τους δημοτικούς θερινούς κινηματογράφους. Και όμως αυτή η «ένδεια» σκοτεινών αιθουσών στην πόλη είναι σύγχρονο φαινόμενο. Κάποτε, η Θεσσαλονίκη ήταν μία πολύ σινεφίλ πόλη, με πάνω από 100 κινηματογράφους για πολλές δεκαετίες, ενώ στο απόγειό της, τη δεκαετία του ’50, έφτασαν να λειτουργούν 152 αίθουσες ταυτόχρονα.

Όλα αυτά τα στοιχεία έχουν συγκεντρωθεί στη νέα ιστοσελίδα thessalonikicinemas.gr που δημιούργησε το εργαστήριο για τη μελέτη του Ελληνικού Κινηματογράφου και της Τηλεόρασης που λειτουργεί στο Τμήμα Κινηματογράφου του ΑΠΘ με τη συμμετοχή μελών ΔΕΠ και φοιτητών από διάφορα Τμήματα.

Η ιστοσελίδα χαρτογράφησε όλους τους κινηματογράφους της Θεσσαλονίκης από την περίοδο 1945-2000 και καταγράφει λεπτομερώς όλες τις αίθουσες της περιόδου, ενώ το υλικό είναι εμπλουτισμένο με ιστορικά στοιχεία -από την ακριβή τοποθεσία και τη χρονική διάρκεια λειτουργίας μέχρι το αν ήταν αίθουσα Α’ ή Β’ προβολής- φωτογραφίες και διαδραστικό χάρτη που ο χρήστης μπορεί να δει όλα τα σινεμά της πόλης ανά δεκαετία.

Η Ελευθερία Θανούλη, καθηγήτρια του Τμήματος Κινηματογράφου και διευθύντρια του ΕΜΕΚΤ, η οποία έχει την εποπτεία της έρευνας, σημειώνει στη «ΜτΚ»:

«Το 1945 είναι μία χρονιά ορόσημο γιατί τελειώνει ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος. Βέβαια, στην ιστοσελίδα υπάρχουν καταγεγραμμένοι κάποιοι κινηματογράφοι οι οποίοι ξεκίνησαν το 1944, οπότε στην πραγματικότητα μιλάμε για 1944-1945. Όταν κάνουμε μία περιοδολόγηση στην ακαδημαϊκή έρευνα επιλέγουμε όσο γίνεται πιο στρογγυλές ημερομηνίες. Οπότε 45.000-2.000 ήταν ένα εύρος εύλογο, το οποίο το επιλέξαμε σε πρώτη φάση. Ωστόσο, και τα πιο πρόσφατα 25 χρόνια, δηλαδή μέχρι και σήμερα, έχουν καταγραφεί και θα ενσωματωθούν στην ιστοσελίδα σε δεύτερη φάση».

Το project βασίστηκε σε ιδέα του δρ. Παρασκευά Μουρατίδη, μέλους ΕΔΙΠ του Τμήματος Κινηματογράφου, και υλοποιείται με τη στήριξη της Επιτροπής Ερευνών του ΑΠΘ. Στην ερευνητική ομάδα συμμετέχουν φοιτητές, όπως η συντονίστρια Ευαγγελία Σταθεροπούλου, η Αναστασία Χασάκιοϊλη, ο Δημήτρης Βαφειάδης, ο Ιωάννης Μπάης (Τμήμα Πληροφορικής), ο Θανάσης Λαγάνης, ο Άγγελος Γκραντούνης, η Ελένη Μπακλαβάρα, η Ελευθερία Τζίνα Νεντελκώβ και η Άννα Πετρακοπούλου.

Σε ό,τι αφορά την έρευνα η κ. Θανούλη τονίζει πως: «Η πρωτογενής έρευνα δεν είναι εύκολη, γιατί απαιτεί τη βύθιση στα αρχεία των εφημερίδων ή και άλλων επαγγελματιών φορέων και πρέπει να διασταυρώνονται στοιχεία από καταχωρήσεις, αυτό είναι επίπονη διαδικασία και αποτελεί το ένα σκέλος. Από εκεί και πέρα, για την κατασκευή της ιστοσελίδας χρειάστηκαν και άλλες ενέργειες, όπως φυσικά το να βρούμε χρηματοδότηση, αλλά και μπορέσουμε να παρουσιάσουμε όλες αυτές τις πληροφορίες με έναν τρόπο εύληπτο, εύχρηστο και ελκυστικό για το κοινό. Ελπίζω να το πετύχαμε».

Τα δεδομένα θα συνεχίσουν να εμπλουτίζονται με τον χρόνο, ενώ το πρόγραμμα είναι ανοιχτό και στη συμμετοχή του κοινού. «Δεν υπάρχει πάρα πολύ πλούσιο οπτικό υλικό αυτήν τη στιγμή. Θα θέλαμε τη βοήθεια του κοινού που ενδεχομένως έχει στο προσωπικό του αρχείο είτε φωτογραφίες είτε άλλα στοιχεία που μπορούν να χρησιμεύσουν στην έρευνα. Επιπλέον, θα μας ενδιέφερε να ακούσουμε και προσωπικές μαρτυρίες που δείχνουν το κλίμα μίας άλλης εποχής».

Στη συνέχεια, προσθέτει πως «σε αυτήν τη φάση θέλαμε να επικοινωνήσουμε όσο περισσότερο γίνεται με το κοινό, να το εμπλέξουμε και συναισθηματικά και από εκεί και πέρα μακάρι να υπάρξει μία αμφίδρομη επικοινωνία για να πάει και η έρευνα παρακάτω. Αυτή η πρώτη χαρτογράφηση αποτελεί μία βάση πάνω στην οποία μπορούν να χτιστούν πολλές έρευνες και μελέτες είτε με τη μορφή διατριβών είτε με τη μορφή δημοσιεύσεων και μονογραφιών. Είναι η πρώτη δουλειά που έπρεπε να γίνει, για να μπορέσει κάποιος να φανταστεί το πεδίο, να βρει τις βασικές στοιχειώδεις πληροφορίες, και από εκεί και πέρα να σκεφτεί τα ερευνητικά ερωτήματα που αφορούν τις ιστορικές πολιτισμικές συνθήκες που έχουν να κάνουν με την εμπειρία του κινηματογράφου».

Όταν η πλατεία Αριστοτέλους είχε έξι θερινά σινεμά

Όπως σημειώνει η κ. Θανούλη, είναι αξιοσημείωτο ότι υπήρξαν και πάρα πολλοί θερινοί κινηματογράφοι στην πόλη.

Ένα από τα ενδιαφέροντα στοιχεία που δίνει η ιστοσελίδα είναι πως τη δεκαετία του 1950, περιμετρικά της πλατείας Αριστοτέλους, λειτουργούσαν επτά κινηματογραφικές αίθουσες και οι έξι από αυτές ήταν θερινοί κινηματογράφοι.

Σύμφωνα με τον διαδραστικό χάρτη της εφαρμογής, οι θερινοί κινηματογράφοι που υπήρχαν τότε ήταν οι: «Ελληνίς» (1946-1954), που βρισκόταν στη συμβολή της πλατείας με τη Λεωφόρο Νίκης, δίπλα του τα «Ηλύσια» (1945-1968) και στη συνέχεια το «ΡΕΞ/Τιτάνια» 1945-1957 στον δυτικό άξονα της πλατείας. Στον αριστερό άξονα, στη συμβολή με τη Λ. Νίκης βρισκόταν ο «Ζέφυρος» (1945-1983), δίπλα του ο «ΡΙΟ» (1951-1958) και έπειτα τα «Διονύσια» (1946-1951). Ο μόνος χειμερινός κινηματογράφος στην περιοχή ήταν το «Ολύμπιον» το οποίο ξεκίνησε τη λειτουργία του το 1951.

Από αυτές, σήμερα μόνο το «Ολύμπιον» είναι ανοιχτό, ενώ από το 1998 λειτουργεί κινηματογράφος στο εμπορικό κέντρο Πλατεία επί της Τσιμισκή.

Άλλο ενδιαφέρον στοιχείο που προκύπτει είναι πως το 1945 στη Θεσσαλονίκη λειτουργούσαν μόλις 26 κινηματογράφοι, στη συνέχεια έγινε η μεγάλη «έκρηξη» με τις αίθουσες να αυξάνονται εκθετικά, για να φτάσουμε στο 2000, τη χρονιά, δηλαδή, μέχρι την οποία έχει γίνει η χαρτογράφηση, όπου υπάρχουν μόλις 20 αίθουσες.

Χαρακτηριστικό είναι πως τη δεκαετία του 1970 υπήρχαν, μόνο στο Κέντρο, 45 αίθουσες. Ενδιαφέρον έχει επίσης η διάκριση μεταξύ των κινηματογράφων του Κέντρου και των συνοικιακών. «Υπήρχαν περίοδοι που οι συνοικιακοί κινηματογράφοι είχαν πάρα πολύ μεγάλη παρουσία και πάρα πολύ κόσμο που σύχναζε εκεί. Αυτό αλλάζει μετά τη δεκαετία του ̕ 80, όπου μειώνεται δραστικά ο αριθμός των συνοικιακών και κλείνουν οριστικά», σημειώνει η κ. Θανούλη.

Η ίδια τονίζει σχετικά: «Η τηλεόραση και η όλη η πορεία του κινηματογράφου, και συγκεκριμένα του ελληνικού, αλλάζουν τα δεδομένα μετά τη δεκαετία του ’80. Τότε τελειώνει η φάση του παλιού εμπορικού κινηματογράφου και περνάμε σε μία άλλη μορφή καλλιτεχνικού κινηματογράφου, ο οποίος παράγεται με άλλον τρόπο μέσω των κέντρων κινηματογράφων και της κρατικής τηλεόρασης. Πρόκειται για μία άλλη μορφή κινηματογράφου και γίνεται λιγότερο μαζικός, λιγότερο λαϊκός. Συνεπώς, συντελούνται πολλές αλλαγές στην πορεία του κινηματογράφου, οι οποίες μετά έχουν την αντανάκλαση στην πορεία των αιθουσών».

Όπως εξηγεί, στο απόγειό τους οι κινηματογράφοι στην πόλη, δηλαδή το 1960-1970, ήταν λίγο παραπάνω από 150. Και μετά σταδιακά άρχισε η μείωση του αριθμού τους.

Οι παλαιότεροι κινηματογράφοι της Θεσσαλονίκης

Ανάμεσα στους πιο παλιούς κινηματογράφους που λειτουργούν σήμερα, εκτός από το «Ολύμπιον» που προαναφέρθηκε, συγκαταλέγονται το «Μακεδονικόν» που άνοιξε το 1952, το κινηματοθέατρο «Κολοσσαίον» που λειτουργεί από το 1960, το θερινό «Ναταλί» από το 1970, και το «Βακούρα» από το 1964. Ο θερινός «Άλεξ» λειτουργεί στην Ολύμπου από το 1968 και ο θερινός «Απόλλων» από το 1983.

Τα σινεμά που έγιναν θέατρα

Πολλά σημερινά θέατρα ξεκίνησαν τη λειτουργία τους ως κινηματογράφοι. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι το «Ράδιο Σίτι» από το 1971 που σταμάτησε να λειτουργεί ως σινεμά το 2008, το Θέατρο «Άνετον» στην οδό Παρασκευοπούλου λειτουργούσε ως σινεμά από 1964 ως το 1976, το «Αμαλία» από το 1969 έως το 1986. Το «Αριστοτέλειον» λειτούργησε ως σινεμά το διάστημα 1967-2011. Το «Αθήναιον» στην Β. Όλγας λειτουργούσε από το 1958 έως 2005 και το 2021 επανεκκίνησε τη λειτουργία του ως κινηματοθέατρο, ενώ από τη νέα σεζόν θα λειτουργεί μόνο ως θέατρο.

Κλείνοντας, η κ. Θανούλη υπογραμμίζει πως η Θεσσαλονίκη ήταν μία πλούσια πόλη κινηματογραφικά. «Υπήρχαν πάρα πολλοί κινηματογράφοι και πάρα πολλοί κινηματογραφόφιλοι. Κοβόντουσαν πάρα πολλά εισιτήρια. Αυτό είχε να κάνει με πολλούς παράγοντες. Ένας βασικός ήταν η παραγωγή ελληνικών ταινιών που ήταν στο απόγειο τη δεκαετία του 1960. Συνεπώς, ο κινηματογράφος ήταν ένα πολύ εγγενές κομμάτι της καθημερινότητας των Θεσσαλονικέων. Μπορεί μία ταινία να την έβλεπαν και πάνω από μία φορά. Δεν τις διάλεγαν πολύ προσεκτικά όπως σήμερα, που διαβάζουμε κριτικές, για παράδειγμα. Πήγαιναν στο σινεμά και μπορεί να έμπαιναν και στη μέση της ταινίας και να έβλεπαν την αρχή μετά κ.λπ. Υπήρχαν συνήθειες πολύ διαφορετικές από αυτές που έχουμε σήμερα και αυτό είναι που αξίζει να μελετηθεί και συστηματικά», καταλήγει.

*Δημοσιεύθηκε στη «ΜτΚ» στις 06-07.09.2025