Δημογραφικό: Μέσα σε 20 χρόνια «χάθηκε» μία πόλη μισού εκατομμυρίου

Μία πόλη με πληθυσμό 500.000 κατοίκων «χάθηκε» την τελευταία 20ετία στην Ελλάδα (2001-2021), εξαιτίας της δραματικής μείωσης που σημειώνει ο πληθυσμός της. Ο αριθμός αυτός αντιστοιχεί σε μείωση της τάξης του 4,6%, ενώ η κατάσταση δείχνει να επιδεινώνεται διαρκώς, αφού από το 2011, η διαφορά θανάτων από γεννήσεις είναι σταθερά αρνητική και αυξανόμενη.

Τα στοιχεία προκύπτουν από την επιστημονική μελέτη που εκπόνησε το Ινστιτούτο Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΙΤΑ) της ΚΕΔΕ, το οποίο επικαλούμενο και στοιχεία της Eurostat, επισημαίνει σε δραματικό τόνο ότι ο συνολικός πληθυσμός της Ελλάδας υπολογίζεται ότι θα μειωθεί κατά 25% μέχρι το 2070, ενώ με βάση το σενάριο της πολύ χαμηλής γονιμότητας, η μείωση μπορεί να φτάσει έως και 32%.

Το χειρότερο, ωστόσο, σύμφωνα με τους επιστήμονες είναι ότι η αποτροπή της μείωσης του πληθυσμού στη χώρα μας, τουλάχιστον μέχρι το 2040 είναι εντελώς αδύνατη.

Για να υπάρξει, όμως, ένα έστω μικρό αποτέλεσμα, οι επιστήμονες του ΙΤΑ τονίζουν ότι οι παρεμβάσεις με στόχο τη δημογραφική ανάκαμψη του πληθυσμού πρέπει να απευθύνονται σε όλες τις πληθυσμιακές ομάδες και όλες τις γεωγραφικές περιοχές, καλλιεργώντας εμπιστοσύνη στους θεσμούς, χωρίς διακρίσεις και χωρίς να αφήνουν κάποιους πίσω.

Η μελέτη, με θέμα «Όψεις του δημογραφικού προβλήματος κατά Δήμο στην Ελλάδα σήμερα: Χαρτογράφηση της γήρανσης και μείωσης του πληθυσμού, καταγραφή καλών πρακτικών και διατύπωση προτάσεων πολιτικής για την αντιμετώπισή του», εκπονήθηκε από έγκριτους καθηγητές πανεπιστημίου, με επικεφαλής τον καθηγητή Περιφερειακής Ανάπτυξης του Πάντειου Πανεπιστημίου και Β’ αντιπρόεδρο του Επιστημονικού Συμβουλίου του ΙΤΑ, Γιάννη Ψυχάρη.

Όπως αναφέρει ο πρόεδρος του Ινστιτούτου, δήμαρχος Παπάγου-Χολαργού, Ηλίας Αποστολόπουλος, η μελέτη επιχειρεί να αποτυπώσει την πολυμορφία με την οποία εκδηλώνεται το δημογραφικό πρόβλημα σε Δήμους της χώρας, όπου σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία η Ελλάδα κατατάσσεται σε εκείνες με το πιο σοβαρό δημογραφικό πρόβλημα στην Ευρώπη.

«Στόχος της», είπε, «είναι να αποτελέσει ένα πρακτικό και εύχρηστο εγχειρίδιο για τους Δήμους της χώρας, προτείνοντας μέτρα που υπερβαίνουν τα στενά δημογραφικά ζητήματα και επεκτείνονται σε κρίσιμους τομείς, όπως οι συνθήκες ζωής, εργασίας και περιβάλλοντος».

Ο ίδιος αναφερόμενος στα πορίσματα της εν λόγω μελέτης, υπογράμμισε τα κυριότερα, όπως:

* Το γεγονός ότι ο πληθυσμός της Ελλάδας μειώνεται συνεχώς, ενώ οι γεννήσεις βρίσκονται κάτω από το επίπεδο αναπλήρωσης, και αναπλήρωση σημαίνει ότι κάθε οικογένεια πρέπει να έχει τουλάχιστον δύο παιδιά.

* Ότι το 1981 για πρώτη φορά, ο μέσος αριθμός παιδιών έπεσε κάτω από το όριο των δύο παιδιών (απαιτούμενοι για την αναπλήρωση του πληθυσμού), ενώ αντίστοιχα το 1986 ο δείκτης γονιμότητας έπεσε κάτω από το 1,5 παιδί ανά γυναίκα και επί 35 χρόνια είναι στο 1,3.

* Ότι η Ελλάδα, δυστυχώς, κατατάσσεται στις τελευταίες θέσεις της παγκόσμιας κατάταξης ως προς τον δείκτη γονιμότητας με βάση και τα συμπεράσματα των τελευταίων απογραφών (2001-2011)

Γεννήσεις - θάνατοι, αναλογία σταθερά αρνητική

Σύμφωνα με τα πορίσματα της ίδιας μελέτης, από το 2011 η διαφορά θανάτου από γεννήσεις είναι σταθερά αρνητική και αυξανόμενη.

Σ’ αυτό το σημείο η μελέτη εξετάζει μεμονωμένα αλλά και συνδυαστικά τη μείωση και τη γήρανση του πληθυσμού των Δήμων, δύο φαινόμενα που είναι αλληλένδετα και πολύ σημαντικά για τη δημογραφική κατάσταση των Δήμων της χώρας.

Παράλληλα, προχώρησε στον υπολογισμό και ενός σύνθετου δείκτη δημογραφικής τρωτότητας, όλων των Δήμων της χώρας, που συνιστά μία πρωτοτυπία, δεδομένου ότι δεν έχει υπολογιστεί ξανά.

Σύμφωνα με αυτόν τον δείκτη, η εικόνα μεταβολής του πληθυσμού αποτυπώνει ότι πάνω από τα 2/3 των Δήμων της Ελλάδας σημείωσαν μείωση του πληθυσμού, μεταξύ της δεκαετίας 2011-2021.

Επίσης, πάνω από τους μισούς Δήμους της χώρας, για την ακρίβεια το 58%, κατέγραψαν μείωση του συνολικού πληθυσμού σε υψηλότερο βαθμό από τον μέσο όρο.

Ακόμα, δείχνει ότι η μείωση των γεννήσεων, η αύξηση του προσδόκιμου ζωής και η γήρανση του πληθυσμού δημιουργούν ένα ανησυχητικό κοκτέιλ που επηρεάζει την κοινωνική συνοχή και την οικονομική ανάπτυξη.

«Αν σκεφτούμε ότι σήμερα η Ελλάδα βρίσκεται ανάμεσα στις χώρες με τους πιο γερασμένους πληθυσμούς στην ΕΕ είναι φανερό ότι η δημογραφική παρακμή δεν είναι απλώς μία θεωρητική πρόκληση αλλά μία πραγματικότητα», υπογραμμίζει ο πρόεδρος του ΙΤΑ, κ. Αποστολόπουλος.

Στα Μητροπολιτικά Κέντρα αυξάνει ο δείκτης γήρανσης

Η μεγάλη εικόνα των τάσεων στον δείκτη γήρανσης για το σύνολο των Δήμων της Ελλάδας, κάθε άλλο παρά ομοιογενής μπορεί να χαρακτηριστεί.

Αντιθέτως, η μελέτη δείχνει ότι τόσο ως προς το επίπεδο του δείκτη γήρανσης όσο και ως προς τη διαχρονική μεταβολή του, η εικόνα των επιμέρους κατηγοριών Δήμων εμφανίζει αξιοσημείωτες διαφοροποιήσεις.

Ειδικότερα, σχεδόν εννέα στους δέκα Δήμους της κατηγορίας «Δήμοι Μητροπολιτικών Κέντρων» είχαν δείκτη γήρανσης που δεν ξεπερνούσε το 15% το 2011, καταγράφοντας την μακράν υψηλότερη συγκέντρωση στην ομάδα των λιγότερο γερασμένων Δήμων, σε σχέση με όλες τις υπόλοιπες κατηγορίες Δήμων.

Παρά το γεγονός ότι οι Δήμοι των Μητροπολιτικών Κέντρων χαρακτηρίζονταν με τις καλύτερες επιδόσεις όσον αφορά το επίπεδο του δείκτη γήρανσης το 2011, εμφανίζονται να είναι, ταυτόχρονα, ως οι Δήμοι με τον «ταχύτερο» ρυθμό γήρανσης κατά την περίοδο 2011-2021.

Συγκεκριμένα, το σύνολο των Δήμων Μητροπολιτικών Κέντρων στην Ελλάδα, κατέγραψε αύξηση του δείκτη γήρανσης μεταξύ 2011 και 2021, ενώ στο 76,6% εξ αυτών η αύξηση αυτή ήταν υψηλότερη του εθνικού μέσου όρου.

Τη δεύτερη υψηλότερη ταχύτητα γήρανσης φαίνεται να εμφανίζουν οι Δήμοι της κατηγορίας «Μεγάλοι Ηπειρωτικοί Δήμοι», καθώς το 90% εξ αυτών σημείωσε αύξηση του δείκτη γήρανσης (με τα δύο τρίτα αυτών, με ρυθμό υψηλότερο του εθνικού μέσου όρου).

Οι Δήμοι της κατηγορίας «Μεσαίοι Ηπειρωτικοί Δήμοι» και ακόμα περισσότερο της κατηγορίας «Μικροί Ηπειρωτικοί και Μικροί Ορεινοί Δήμοι» ήταν το 2011 και παραμένουν το 2021 ως οι πιο γερασμένοι.

Ενδεικτικά, αναφέρεται ότι εννέα στους δέκα Δήμους της τελευταίας κατηγορίας έχουν δείκτη γήρανσης υψηλότερο του 20% το 2021, με τους «Μεσαίους Ηπειρωτικούς Δήμους» να ακολουθούν με ποσοστιαία κατανομή της τάξης του 64,7% στον δείκτη γήρανσης για το 2021.

Ταυτόχρονα, μείωση του ρυθμού γήρανσης μεταξύ του 2011 και του 2021 κατάφεραν να σημειώσουν μόλις ένας στους δέκα Δήμους της κατηγορίας «Μεσαίοι Ηπειρωτικοί Δήμοι» και μόλις δύο στους δέκα Δήμους της κατηγορίας «Μικροί Ηπειρωτικοί και Μικροί Ορεινοί Δήμοι».

Τέλος, οι Δήμοι της κατηγορίας «Μεγάλοι και Μεσαίοι Νησιωτικοί Δήμοι» και της κατηγορίας «Μικροί Νησιωτικοί Δήμοι» εμφανίζονται λιγότερο γερασμένοι σε σχέση με τους Μεσαίους Ηπειρωτικούς και τους Μικρούς Ορεινούς Δήμους.

Οι αιτίες του προβλήματος

Ως κύριους παράγοντες του προβλήματος η μελέτη δείχνει:

• Τη μείωση γεννήσεων: Η υπογεννητικότητα παραμένει βασική αιτία του δημογραφικού προβλήματος. Η Ελλάδα καταγράφει ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά γεννήσεων στην ΕΕ. Υπάρχει έλλειψη υποστήριξης για εργαζόμενους γονείς, όπως υποδομές για τη φροντίδα παιδιών.

• Τη γήρανση πληθυσμού: Η αύξηση του προσδόκιμου ζωής και η μείωση των γεννήσεων οδήγησαν στη σταδιακή γήρανση του πληθυσμού, γεγονός που επιβαρύνει το σύστημα υγείας και συνταξιοδότησης. Το εργατικό δυναμικό μειώνεται, ενώ η αναλογία ατόμων σε παραγωγική ηλικία προς τους συνταξιούχους επιδεινώνεται.

• Τη μετανάστευση νέων: Η οικονομική κρίση της προηγούμενης δεκαετίας οδήγησε πολλούς νέους, εξειδικευμένους εργαζόμενους να μεταναστεύσουν, επιδεινώνοντας το ήδη υπάρχον δημογραφικό πρόβλημα. Η «διαρροή εγκεφάλων» (brain drain) στερεί τη χώρα από νέους που θα μπορούσαν να συμβάλλουν στην οικονομική ανάπτυξη και να στηρίξουν το ασφαλιστικό σύστημα.

Μάλιστα, οι αντίστοιχες επιπτώσεις που δημιουργούνται είναι:

• Στο ασφαλιστικό σύστημα: Ο συνεχώς μειούμενος αριθμός ενεργών εργαζομένων σε σχέση με τον αυξανόμενο αριθμό συνταξιούχων ασκεί πίεση στο ασφαλιστικό σύστημα της χώρας.

• Στην οικονομική ανάπτυξη: Η γήρανση του πληθυσμού επηρεάζει την παραγωγικότητα και την οικονομική ανάπτυξη.

• Στις κοινωνικές υπηρεσίες: Οι αυξανόμενες ανάγκες του ηλικιωμένου πληθυσμού για υγειονομική περίθαλψη επιβαρύνουν τις κρατικές υπηρεσίες και δημιουργούν προκλήσεις στην παροχή ποιοτικής φροντίδας.

Τα αναγκαία μέτρα

Η μελέτη του ΙΤΑ προτείνει συγκεκριμένα μέτρα που μπορούν να υιοθετηθούν σε τοπικό επίπεδο για την αντιμετώπιση της δημογραφικής κρίσης, όπως:

Βελτίωση των υποδομών Παιδείας και Υγείας: Η πρόσβαση σε ποιοτική εκπαίδευση και υπηρεσίες υγείας αποτελεί βασικό κίνητρο για την παραμονή και εγκατάσταση νέων οικογενειών σε περιοχές που πλήττονται από τη μείωση του πληθυσμού.

Προγράμματα στέγασης και προσέλκυσης νέων κατοίκων: Η ενίσχυση της στεγαστικής πολιτικής με την παροχή κινήτρων για νέους κατοίκους σε περιοχές με δημογραφικά προβλήματα, όπως φορολογικές ελαφρύνσεις και επιδοτήσεις για νέα ζευγάρια.

Προσέλκυση επενδύσεων και δημιουργία θέσεων εργασίας: Η στήριξη της τοπικής οικονομίας μέσω της προσέλκυσης επενδύσεων και της ενίσχυσης των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, με σκοπό τη δημιουργία θέσεων εργασίας.

Ανάδειξη των τοπικών συγκριτικών πλεονεκτημάτων: Η αξιοποίηση των φυσικών και πολιτιστικών πόρων κάθε περιοχής μπορεί να αποτελέσει σημαντικό παράγοντα για την ανάπτυξη του τοπικού τουρισμού και την ενίσχυση της τοπικής οικονομίας.

Smart Cities και Τεχνολογία: Η υιοθέτηση νέων τεχνολογιών, όπως η έξυπνη διαχείριση των πόλεων, μπορεί να βελτιώσει την ποιότητα ζωής των πολιτών, καθιστώντας τις περιοχές πιο ελκυστικές για νέους κατοίκους.

Ενίσχυση του αισθήματος ασφάλειας και κοινωνικής συμμετοχής: Η ενδυνάμωση της κοινωνικής συνοχής μέσω προγραμμάτων συμμετοχής των πολιτών αλλά και της βελτίωσης της ασφάλειας, μπορεί να συμβάλλει στη δημιουργία βιώσιμων τοπικών κοινοτήτων.

Υποστήριξη της υγιούς γήρανσης: Η φροντίδα των ηλικιωμένων και η δημιουργία προγραμμάτων που προωθούν τη συμμετοχή τους στην κοινωνική ζωή θα ενισχύσει το αίσθημα εκτίμησης και σεβασμού προς τους ηλικιωμένους, αναβαθμίζοντας παράλληλα την ποιότητα ζωής τους.

Δήμοι με πολύ υψηλή δημογραφική διακινδύνευση

Σαράντα εννέα Δήμοι στη χώρα αναδεικνύονται «πρωταθλητές» στο δημογραφικό πρόβλημα, ανάμεσα στους οποίους είναι και οκτώ από την Κεντρική Μακεδονία. Αγράφων, Αμφίκλειας, Ελάτειας, Αμφίπολης, Ανδρίτσαινας-Κρεστενών, Αρχαίας Ολυμπίας, Βιάννου, Βισαλτίας, Βοίου, Βόλβης, Βορείων Τζουμέρκων, Γορτυνίας, Γρεβενών, Διδυμοτείχου, Δομοκού, Δοξάτου, Δωδώνης, Ελασσόνας, Εμμανουήλ Παππά, Επιδαύρου, Ηράκλειας, Θέρμου, Καλαβρύτων, Κάτω Νευροκοπίου, Κόνιτσας, Μακρακώμης, Μαρώνειας-Σαπών, Μεσσήνης, Μετέωρων, Μίνωα Πεδιάδας, Νέας Ζίχνης, Νεστορίου, Νικολάου Σκουφά, Νοτίου Πηλίου, Ξυλοκάστρου-Ευρωστίνης, Οιχαλίας, Ορχομενού Παλαμά, Παρανεστίου, Πόρου, Πρεσπών, Προσοτσάνης, Πύδνας-Κολινδρού, Πύλου-Νέστωρος, Πωγωνίου, Σερβίων, Σιντικής, Τροιζηνίας-Μεθάνων, Φαρκαδόνας και Φιλιατών.

Δήμοι με υψηλή δημογραφική διακινδύνευση

Αγιάς, Αγίου Ευστράτιου, Αιγιαλείας, Αίγινας, Ακτίου-Βόνιτσας, Αλιαρτού-Θεσπιέων, Αλμυρού Αμυνταίου, Αμφιλοχίας, Ανατολικής Μάνης, Ανάφης, Αργιθέας, Άργους Ορεστικού, Βελβεντού, Βόρειας Κυνουρίας, Γεωργίου Καραϊσκάκη, Γόρτυνας, Δελφών, Δεσκάτης, Διρφύων-Μεσσαπίων, Δυτικής Λέσβου, Δυτικής Μάνης, Δωρίδος, Ζαγοράς-Μουρεσίου, Ζαγορίου, Ζαχάρως, Ζήρου Ζίτσας, Ηρωικής Νήσου Ψαρών, Ιάσμου, Ιθάκης, Ιστιαίας - Αιδηψού, Καμένων Βούρλων, Καρπενησίου, Καρύστου, Κεντρικών Τζουμέρκων, Κιλελέρ, Κιλκίς, Κιμώλου, Κυθήρων, Κύμης-Αλιβερίου, Λίμνης Πλαστήρα, Μαντουδίου-Λίμνης-Αγίας Άννας, Μεγαλόπολης, Μεγανησίου, Μετσόβου, Μουζακίου, Νεμέας, Νότιας Κέρκυρας, Νότιας Κυνουρίας, Ξηρομέρου, Ορεστιάδας, Οροπεδίου Λασιθίου, Παιονίας, Πάργας, Πύλης, Ρήγα Φεραίου, Σερίφου, Σίκινου, Σουλίου, Σουφλίου, Σοφάδων, Στυλίδος, Τεμπών, Τοπείρου, Τριφυλίας, Φαρσάλων και Φούρνων Κορσέων.

Δήμοι με μέση και σχετικά χαμηλή δημογραφική διακινδύνευση

Αγίας Βαρβάρας, Αγίας Παρασκευής, Αγίου Δημήτριου, Αγίου Νικολάου, Αγίων Ανάργυρων-Καματερού, Αθηναίων, Αιγάλεω, Αλεξανδρούπολης, Αλίμου, Αμαρουσίου, Αμοργού, Αμπελοκήπων-Μενεμένης, Ανδραβίδας-Κυλλήνης, Αντιπάρου, Ανωγείων, Αργοστολίου, Αστυπάλαιας, Αχαρνών, Βάρης-Βούλας-Βουλιαγμένης, Βριλησσίων, Γαλατσίου, Γλυφάδας, Δάφνης-Υμηττού, Δέλτα, Διονύσου, Δυτικής Αχαΐας, Δυτικής Σάμου, Ελευσίνας, Ελληνικού-Αργυρούπολης, Ζακύνθου, Ζωγράφου Ηλιουπόλεως, Ηρακλείου Κρήτης, Θέρμης, Θεσσαλονίκης, Ιεράπετρας, Ιλίου, Ιωαννιτών, Καισαριανής, Καλαμαριάς, Καλαμάτας, Καλλιθέας, Καλυμνίων, Καρπάθου, Κασσάνδρας, Κέας, Κερατσινίου-Δραπετσώνας, Κομοτηνής, Κορινθίων, Κορυδαλλού, Κρωπίας, Λαρισαίων, Λέρου, Λήμνου, Λυκόβρυσης-Πεύκης, Μαλεβιζίου, Μάνδρας-Ειδύλλιας, Μαρκοπούλου, Μεσόγαια, Μεγαρέων, Μεταμορφώσεως, Μήλου, Μοσχάτου-Ταύρου, Μύκης, Μυτιλήνης, Νεάπολης-Συκεών, Νέας Ιωνίας, Φιλαδέλφειας, Ν. Χαλκηδόνος, Νίκαιας-Αγίου Ιωάννη Ρέντη, Νισύρου, Οινουσσών, Παιανίας, Παξών, Πάρου, Πάτμου, Πατρέων, Παύλου Μελά, Πειραιώς, Πεντέλης, Περάματος, Περιστερίου, Πετρουπόλεως, Πηνειού, Πυλαίας-Χορτιάτη, Ραφήνας-Πικερμίου, Σαρωνικού, Σίφνου, Σκιάθου, Σκύρου, Σπάτων-Αρτέμιδος, Σύμης, Σφακίων, Τανάγρας, Φαιστού, Χαϊδαρίου, Χαλανδρίου, Χάλκης, Χαλκιδέων, Χανίων, Χερσονήσου, Χίου και Ωραιοκάστρου.

*Δημοσιεύθηκε στη «ΜτΚ» στις 23.11.2025