Παναγία Σουμελά: Από τον Πόντο στις κορυφές του Βερμίου - Μια ιστορία που δεν σιωπά
Το προσκύνημα στην Ημαθία, οι βαθιές ρίζες και το πολιτικό αίτημα
Όταν ο Αύγουστος φτάνει στην πιο ιερή του στιγμή, η Βόρεια Ελλάδα μεταμορφώνεται σε έναν μαγικό χάρτη από ήχους, χρώματα και αρώματα που ταξιδεύουν δεμένα με την ψυχή του τόπου.
Στις 15 Αυγούστου, η γιορτή της Κοίμησης της Θεοτόκου γίνεται αφορμή να ξυπνήσουν οι παλιές παραδόσεις και να ζωντανέψουν έθιμα που περνούν από γενιά σε γενιά, σαν ιερός κρίκος που ενώνει το παρελθόν με το παρόν.
Οι Καβαλάρηδες της Σιάτιστας: Ένας Χορός Αιώνων
Στα 950 μέτρα υψόμετρο, η Σιάτιστα αγναντεύει περήφανη από τις πλαγιές του βουνού Βέλια, ζωντανεύοντας το πιο θεαματικό έθιμο της Βόρειας Ελλάδας. Οι «καβαλάρηδες της Παναγίας» ετοιμάζονται να κλέψουν για μια ακόμα φορά τις εντυπώσεις.
Ανήμερα τον Δεκαπενταύγουστο, στολίζουν τα άλογά τους από νωρίς και παίρνουν το μονοπάτι προς την ιερή Μονή της Παναγίας εν Τσιαρουσίνω. Προς το μεσημέρι μπαίνουν επιβλητικά στη Σιάτιστα με τα καταστόλιστα άλογά τους, όρθιοι πάνω στη σέλα, και το πανηγύρι λεβεντιάς ξεκινά. Στις πλατείες και τις γειτονιές στήνονται τρικούβερτα γλέντια με άφθονο σιατιστινό κρασί, ενώ οι καβαλάρηδες σεργιανούν στα σοκάκια χαιρετώντας φίλους και συγγενείς.
Ο «Τρανός Χορός» της Σαμαρίνας
Στη Σαμαρίνα Γρεβενών, το μεγαλύτερο βλαχοχώρι της Ελλάδας σε υψόμετρο 1.650 μέτρων, το πανηγύρι διαρκεί τρεις ημέρες και έχει πρωταγωνιστή τον «τρανό χορό» - τον «τσιάτσιο». Το όνομα αναφέρεται στον φοβερό Αρβανίτη επιδρομέα «Τσιάτσιο», που το 1785 τρομοκρατούσε την περιοχή.
Ανήμερα του Δεκαπενταύγουστου, μετά τη Θεία Λειτουργία, υπό τους ήχους του κλαρίνου ή της τσαμπούνας, μικροί και μεγάλοι πιάνουν τον «τρανό» χορό. Οι χορευτές σχηματίζουν κύκλους τραγουδώντας έξι τραγούδια - ηρωικά κλέφτικα και άλλα από την κοινωνική ζωή του χωριού. Μπροστάρηδες είναι οι γεροντότεροι με τις παραδοσιακές βλάχικες φορεσιές, ενώ στο κέντρο ένας τελετάρχης συντονίζει τον χορό κρατώντας ραβδί.
Το ίδιο θέαμα ζωντανεύει στη Βλάστη Κοζάνης, όπου ο πατροπαράδοτος «τρανός χορός» έχει ενταχθεί στον κατάλογο άυλης κληρονομιάς της Ουνέσκο.
Στα Ιερά Μονοπάτια των Θαυμάτων
Στο Μετόχι Σερρών, η Ιερή Μονή Παναγίας Βύσσιανης προσφέρει μια ιδιαίτερη εμπειρία. Η μονή, που έπαιξε σημαντικό ρόλο κατά τον Μακεδονικό Αγώνα, φιλοξενεί ένα από τα πιο εντυπωσιακά θαύματα: στο επί σειρά ετών αποξηραμένο σημείο, την παραμονή της γιορτής τον Αύγουστο του 1996, άρχισε ξαφνικά να αναβλύζει νερό που τρέχει άφθονο μέχρι σήμερα.
Στα όρια Καβάλας και Σερρών, στο Όρος Παγγαίο, η Ιερή Μονή Παναγίας Εικοσιφοίνισσας - μια από τις παλαιότερες του ελλαδικού χώρου - έλκει το όνομά της από το θαύμα της εικόνας που έλαμπε κόκκινο φως «φοινικούν». Εδώ, εκτός από την κατανυκτική ατμόσφαιρα, οι επισκέπτες μπορούν να δουν τα οικόσιτα ελαφάκια της Παναγίας που ζουν προστατευμένα έξω από τα τείχη της Μονής.
Στις Φέρες Έβρου, η Παναγία Κοσμοσώτειρα - το θρησκευτικό σύμβολο της Θράκης - μετατρέπεται στις 15 Αυγούστου στο παγκόσμιο προσκυνηματικό κέντρο των απανταχού Θρακιωτών. Το βυζαντινό μοναστήρι του 1152, που θεωρείται το καλύτερο δείγμα της Σχολής της Κωνσταντινούπολης, ζωντανεύει με τη λιτάνευση της ιερής εικόνας και το παραδοσιακό γλέντι που κρατά μέχρι την ανατολή.
Από τα Βουνά στη Θάλασσα
Στη Σκιάθο, το νησί μετατρέπεται σε έναν ιερό τόπο κατάνυξης. Την παραμονή του Δεκαπενταύγουστου, καθώς το σκοτάδι καλύπτει τα γαλάζια νερά, χιλιάδες προσκυνητές από ολόκληρο το νησιακό σύμπλεγμα συρρέουν για να παρακολουθήσουν την έξοδο του επιτάφιου της Παναγίας. Η ατμόσφαιρα γίνεται μαγική όταν οι φωνές των Σκιαθιτών ενώνονται στα συγκινητικά εγκώμια της Θεοτόκου, δημιουργώντας έναν ιερό ύμνο που αντηχεί στα στενά δρομάκια του νησιού.
Γεύσεις και Αρώματα του Παραδοσιακού Γλεντιού
Στη Χαλκιδική, λίγο έξω από το χωριό Μεγάλη Παναγιά, πραγματοποιείται ένα από τα μεγαλύτερα πανηγύρια της περιοχής. Το Ιερό προσκύνημα, χτισμένο το 1860 μετά από όραμα της Γερακίνας Στάμου, που ονειρεύτηκε την Παναγία να της δείχνει πού να σκάψει για να βρει την εικόνα της, δέχεται χιλιάδες πιστούς που σχηματίζουν μια ζωντανή αλυσίδα χιλιομέτρων.
Στη Θάσο, στο χωριό που πήρε το όνομά του από την ίδια τη Θεοτόκο, η παράδοση παίρνει τη μορφή της αρχαίας χριστιανικής αγάπης. Στον Ιερό Ναό της Κοίμησης της Θεοτόκου, μετά τη λιτάνευση της εικόνας που συνοδεύεται από πολυμελή μπάντα, στήνεται το μεγάλο τραπέζι όπου πατάτες, ρύζι, μοσχάρι και αρωματικό στιφάδο μοιράζονται σε όλους τους πιστούς χωρίς διακρίσεις.
Η Παναγιά της Αγιάσου και της Γουμένισσας
Στη Λέσβο, η Παναγιά η Αγιασώτισσα προσφέρει ένα από τα ωραιότερα πανηγύρια του Ανατολικού Αιγαίου. Στη γραφική κωμόπολη της Αγιάσου ζωντανεύει η ατμόσφαιρα ενός γνήσιου νησιώτικου πανηγυριού. Η ομώνυμη εικόνα, έργο του ευαγγελιστή Λουκά, πλασμένη με κερί και μαστίχα, περιφέρεται ανήμερα του Δεκαπενταύγουστου. Πολλοί προσκυνητές, μετά από πεζοπορία 25 χιλιομέτρων, καταλύουν στο προαύλιο του ναού, κρατώντας ζωντανή την πίστη και το έθιμο μέσα στη νύχτα.
Στη Γουμένισσα Κιλκίς, το μοναστήρι που είναι αφιερωμένο στην Παναγία γιορτάζει κάθε χρόνο για τέσσερις ημέρες. Η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας της Βρεφοκρατούσας, έργο του 13ου ή 14ου αιώνα, εικονίζει τη Θεοτόκο με μοναδικό τρόπο. Το ξακουστό μοναστήρι αποτέλεσε την αφορμή για την ίδρυση της μικρής πόλης και θεωρείται ότι ήταν καθολικό μοναστήρι, που το 1346 μ.Χ. παραχωρήθηκε με αυτοκρατορικό χρυσόβουλο στη μονή Ιβήρων του Αγίου Όρους.
Ήχοι, Γεύσεις και Αρώματα Παράδοσης
Σε κάθε γωνιά της Βόρειας Ελλάδας, τα πανηγύρια ζωντανεύουν με τους ήχους του κλαρίνου, της λύρας και του ντεφιού. Οι τοπικοί μουσικοί, κληρονόμοι μιας αρχαίας τέχνης, δημιουργούν γέφυρες ανάμεσα στις γενιές, ενώνοντας τους ανθρώπους σε έναν κοινό παλμό.
Παράλληλα, οι γυναίκες κρατούν ζωντανές τις οικογενειακές συνταγές - κάθε πιάτο μια ιστορία, κάθε γεύση μια ανάμνηση. Στις πλατείες αναδύονται αρώματα από κρεατικά, παραδοσιακά γλυκά και το τοπικό κρασί, δημιουργώντας μια αισθητηριακή εμπειρία που μένει χαραγμένη στη μνήμη.
Η παράδοση ζει και ανασαίνει
Από τις κορυφές των βουνών μέχρι τις ακτές της θάλασσας, κάθε Δεκαπενταύγουστο, η Ελλάδα μεταμορφώνεται σε έναν ζωντανό χάρτη που μας θυμίζει ποιοι είμαστε και από πού προερχόμαστε. Το ραντεβού για τον επόμενο Αύγουστο είναι ήδη χαραγμένο στις καρδιές μας, καθώς η αγάπη για την παράδοση παραμένει ανεξίτηλη και ζωντανή.
*Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Μακεδονία της Κυριακής" στις 10.08.2025
