Στο Μικρό Θέατρο της Μονής Λαζαριστών, εκεί όπου η εγγύτητα με τον θεατή δημιουργεί μια ιδιαίτερη ένταση, ανεβαίνει το «Τρέμω» του Ζοέλ Πομμερά, ενός από τους σημαντικότερους Γάλλους δημιουργούς. Το έργο παρουσιάζεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα, σε σκηνοθεσία Άρη Κακλέα. Πρόκειται για ένα κείμενο που ξετυλίγεται σαν νυχτερινή τελετουργία, ένα καμπαρέ φτιαγμένο από σκιές, από ομολογίες, από τραύματα και από ποιητικά θραύσματα που φωτίζουν στιγμιαία το σκοτάδι.
Ο Πομμερά, γνωστός για την ανθρωποκεντρική του προσέγγιση και την κινηματογραφική ποιητική του, γράφει το «Τρέμω» στις αρχές του 21ου αιώνα έχοντας πλήρη συνείδηση της θεατρικής κατασκευής. Δημιουργεί ένα «θέατρο εν θεάτρω», ένα σόου που περιέχει ένα άλλο σόου, όπως τονίζει ο σκηνοθέτης, κι εκεί, μέσα σε αυτό το διπλό παιχνίδι, δοκιμάζει τα όρια ανάμεσα στη ζωή και στον θάνατο, στην πραγματικότητα και την ψευδαίσθηση.
Στην ελληνική εκδοχή του έργου, ο Άρης Κακλέας μένει πιστός στον πυρήνα του Πομμερά, αλλά προτείνει τη δική του σκηνική ανάγνωση: ένα freak show της ανθρώπινης ύπαρξης, έναν χώρο όπου οι χαρακτήρες ανεβαίνουν στη σκηνή και εκθέτουν το πιο κρυφό τους τραύμα, σχεδόν σαν εξομολόγηση. Όπως σημειώνει ο ίδιος: «Ο Πομμερά μάς βάζει έναν παρουσιαστή που σπάει αμέσως τον τοίχο και δηλώνει στο κοινό ότι στο τέλος θα πεθάνει. Από εκεί ξεκινά ένα παιχνίδι μεταξύ ζωής και θανάτου, όπου κάθε χαρακτήρας αντιπαρατίθεται με μια προσωπική του πληγή».
Το έργο χτίζεται πάνω σε αυτήν τη συνεχή μετατόπιση μεταξύ ρεαλισμού και μεταφυσικού. Η σκηνή θυμίζει καμπαρέ, αλλά ένα καμπαρέ βγαλμένο από εφιάλτη: μουσικές που αναδύονται σαν εσωτερικές φωνές, σκληρές εικόνες που σοκάρουν, ποιητικές αναλαμπές που μαλακώνουν το σκοτάδι. Η πραγματικότητα και η φαντασία συγχωνεύονται σε μια σειρά από επεισόδια, όπου ο άνθρωπος, εντέλει, στέκεται μόνος απέναντι στον εαυτό του.
Ο έρωτας ως κεντρικό τραύμα της εποχής
Στην καρδιά του έργου βρίσκεται ο παρουσιαστής, ένας άντρας που, αφού μας εξοικειώσει με το σκοτεινό του θέαμα, μπαίνει βαθύτερα στην προσωπική του ιστορία: μια σχέση με μια μεγαλύτερή του γυναίκα, μια ιστορία που οδηγείται στον χωρισμό και τελικά στην αυτοκτονική του κατάρρευση.
Το δεύτερο μέρος του έργου που στην ελληνική παραγωγή συνδέεται οργανικά με το πρώτο εξερευνά την ερώτηση: τι πήγε λάθος; Τι θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά;
Ο Κακλέας θεωρεί πως το έργο θέτει στο κέντρο ένα από τα θεμελιωδέστερα προβλήματα του σύγχρονου ανθρώπου: «Υπάρχει ένας έντονος ναρκισσισμός, καλλιεργημένος από την καθημερινότητα που ζούμε. Οι άνθρωποι χρησιμοποιούν τον έρωτα ως σωσίβια λέμβο και προβάλλουν πάνω στον άλλον πράγματα που δεν υπάρχουν. Όλα αυτά δημιουργούν ένα φαντασιακό χάσμα ανάμεσα στην εικόνα που έχουμε για τον άλλον και στην πραγματικότητα», λέει στη «ΜτΚ».
Η ερωτική σχέση γίνεται έτσι καθρέφτης της ευρύτερης κοινωνικής μας αδυναμίας: της δυσκολίας να υποταχθούμε στον άλλον, να δοθούμε χωρίς ανταλλάγματα, να αφήσουμε τον εαυτό μας να αγαπήσει.
«Έχουμε καταλήξει να είμαστε ένα πλήθος από μοναξιές», τονίζει χαρακτηριστικά ο σκηνοθέτης.
Το «Τρέμω» δεν προτείνει εύκολες λύσεις, αλλά φωτίζει με οξύτητα το κενό που ανοίγει ανάμεσα στις επιθυμίες μας και στις πραγματικές δυνατότητες της ψυχής μας.
Ο άνθρωπος ως μηχανή – και η ανάγκη της ενδοσκόπησης
Ο Άρης Κακλέας βλέπει το έργο και ως σχόλιο πάνω στην εξάντληση του σύγχρονου υποκειμένου. «Το καπιταλιστικό σύστημα μάς έχει αποκόψει από τον εαυτό μας. Ο άνθρωπος έχει γίνει μηχανή παραγωγής, όχι πλάσμα που ονειρεύεται», υποστηρίζει.
Γι’ αυτό και θεωρεί πως ο δρόμος προς την πραγματική σχέση - με τον εαυτό και τον άλλον - περνά μέσα από την ενδοσκόπηση, από μικρές παύσεις που μας επαναφέρουν στον πυρήνα όσων πραγματικά θέλουμε: «Αν καταφέρουμε να αντιλαμβανόμαστε τι επιθυμούμε και τι μας επιβάλλεται, αν ανακτήσουμε την επαφή με τα όνειρά μας, ίσως ζήσουμε πιο ευτυχισμένα».
Σε έναν κόσμο γεμάτο κρίσεις, πολέμους, οικολογικές απειλές, οικονομικές πιέσεις, ο εγκλωβισμένος θυμός γίνεται μια από τις πιο εκρηκτικές δυνάμεις της εποχής. Ο σκηνοθέτης υπογραμμίζει: «Το ζήτημα είναι ο θυμός να μη στρέφεται ενάντια στον εαυτό μας. Να αντιληφθούμε τι σημαίνει το ‘μαζί’. Μόνο ως κοινωνικό σύνολο μπορούμε να αλλάξουμε τις συνθήκες της ζωής μας».
Το έργο έτσι, παρότι λουσμένο στο σκοτάδι, έχει έναν άξονα βαθιά πολιτικό αλλά και βαθιά ποιητικό: αναζητά μια έξοδο προς το φως.
Η εμπειρία στο ΚΘΒΕ και το Μικρό Θέατρο της Μονής
Είναι η πρώτη φορά που ο Άρης Κακλέας συνεργάζεται με το ΚΘΒΕ και οι εντυπώσεις του είναι ενθουσιώδεις. «Έχω περάσει πάρα πολύ ωραία εδώ. Υπάρχει μια εξαιρετική ομάδα ηθοποιών και συντελεστών. Έχει δημιουργηθεί ένα δυνατό σύνολο, δεμένο, δημιουργικό», λέει.
Το Μικρό Θέατρο της Μονής το επέλεξε συνειδητά:
«Είναι ένας πολύ ατμοσφαιρικός χώρος και ταιριάζει απόλυτα με το έργο. Νομίζω ότι θα προκύψει κάτι πολύ όμορφο».
Η προσωπική του διαδρομή, άλλωστε, είναι βαθιά συνδεδεμένη με τις τέχνες: μεγάλωσε με δύο γονείς μέσα σε πρόβες, θεατρικές και μουσικές, μέσα σε έναν κόσμο όπου το θέατρο δεν ήταν απειρία αλλά καθημερινή ανάσα. «Ήταν πιο εύκολο να πω ότι θα γίνω σκηνοθέτης παρά γιατρός ή δικηγόρος», λέει χαμογελώντας.
Ένα θέαμα που τρεμοπαίζει, όπως και η εποχή μας
Το «Τρέμω» του Πομμερά, όπως το φέρνει στη σκηνή ο Κακλέας, δεν είναι μια παράσταση που απλώς παρακολουθείς. Είναι μια εμπειρία: ένα σκοτεινό σόου όπου κάθε μορφή που ανεβαίνει στη σκηνή κουβαλά κάτι από εμάς. Ένα καμπαρέ που αποτυπώνει τον 21ο αιώνα – με τις μοναξιές, τις ρωγμές, τις φαντασιώσεις και τα θραύσματα αγάπης που τρεμοπαίζουν σαν φεγγαρόφωτο.
Ίσως τελικά, όπως γράφει ο Μιχάλης Γκανάς, «αν είναι να μιλήσει κάποιος, ας πει για την αγάπη».
Και αυτό ακριβώς κάνει το έργο: μιλά για την αγάπη, μέσα στο σκοτάδι της εποχής.
Πρεμιέρα: Σάββατο 13/12
Κυριακή Τσολάκη
